Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги

2.Қўйчиликнинг ривожланиши, ҳозирги ахволи ва 
истиқболи 
Ўзбекистонда қўйчилик ноқулай ер ва иқлим шароитлари ҳамда 
аҳолининг кўп йиллик тажрибасини ҳисобга олиб ривожлантирилади. 
Қўйчилик махсулотлари, уларнинг бош сони ва махсулдорлигини 
ошириш эвазига кўпаяди.
2000 йилда 1940 йилга нисбатан жами қўйлар сони 
1,8 марта, шу 
жумладан қоракўл зотдор қўйлар – 3,2 марта кўпайган. Қоракўл тери ва 
ундан тайёрланадиган товарларни ички ва ташқи бозорларда сотишда 
вужудга келадиган қийинчиликлар туфайли қоракўл терининг кескин 
камайиб кетиши кузатилмокда. Масалан, 1990 йилда 1401,6 минг дона 
ишлаб чиқарилган бўлса 2000 йилда 747 минг дона ёки 47% фоиз кам 
ишлаб чиқарилган. 2000 йилда қўзиларни тери учун сўйиш 
камайтирилиб, ўсишга, бинобарин, бош сонини кўпайтириш учун 
қолдирилган.Охирги йилларда ҳар бир қирқилган кўйдан олинган жун 
миқдори ҳам камайган. Натижада 2000 йилда 1990 йилга нисбатан ялпи 
жун олиш қарийб 40% фоизга камайган. 
Бу камчиликлар 2004 йилга келиб бир мунча тўғрилана бошланди. 
Шу нарсани алоҳида таъкидлаш керакки, Ўзбекистонда 
қўйчиликнинг асосий салмоғини қоракўлчилик, яъни қоракўл зотли 
қўйлар ташкил қилади. Қоракўл зотли қоракўл қўйлар 2005 йилнинг 
бошига келиб, барча категориядаги хўжаликларда 7300 мингга яқин 
бошни ташкил қилган. 
Ўзбекистон 1900 йилгача қоракўл қўйларнинг асосий қисми бўлган 
ягона мамлакат бўлиб, шу даврда республикада 3 млн.бошга яқин 
қоракўл қўй бўлган. 
ХХ аср бошларида Бухородан кам сонли қоракўл қўй зотларини 
Жанубий – Ғарбий Африка (ҳозирда Намибия) давлатига олиб кирилган 

---

336 
эди. Мана шу қисм қўйлар Жанубий–Ғарбий Африка Республикасида 
қоракўлчилик-нинг ривожланишига асос бўлган. 
1850 йилда Парижда ўтказилган халқаро кўргазмада французлар 
биринчи марта манто ва жакетларни таклиф қилишганда жаҳон 
бозорининг асосий эътиборини тортди. 
Жаҳонда қоракўл ишлаб чиқаришда собиқ иттифоқ узоқ вақт 
монополист бўлиб келган, иттифоқда қоракўл етиштириш бўйича 
Ўзбекистон биринчилардан бўлиб келган. 
Жаҳон бозорига етказиб турилган қоракўл терилар 80-йилларда 7 
млн.дона бўлган бўлса, шундан Ўзбекистоннинг ҳиссаси 2,4 млн.дона 
(34,2%)ни ташкил этган. 
СЖК препаратининг қўлланиши 1984 йил тўхтатилган бўлишига 
қарамасдан, 1985-1995 йиллар давомида (СЖК) стимуляторини 
назоратсиз қўллаш натижасида қоракўл тери етиштириш икки баробарга 
камайиб кетди. Стимуляторнинг қўлланиши туғилажак қўзилар сонини 
кўпайтиради, бунда битта она қўй 3 ёки 4 та қўзи туққан. Бу эса она 
қўйларнинг физиологик ҳолатига салбий таъсир қилган. Бу, табиийки,
ўз навбатида қоракўл тери сифатига ҳам таъсир кўрсатган. 
90-йиллар ўрталарида жаҳон қоракўл бозорида ишлаб чиқаришнинг 
пасайганлиги кузатилди. Маҳсулотга бўлган талаб ўсмади. Қоракўл 
етиштириш ҳажми 70-йилларда 10 млн. бўлган бўлса, 80-йилларда 7 млн., 
90-йилларда 4-5 млн.га яқин, ҳозирги вақтда 3 млн.га яқин деб 
баҳоланмоқда. 
БМТ озиқ овқат ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ташкилотининг 
маълумотига кўра 1980-1984 йилларда жаҳонда қоракўл қўйлар бош сони 
30 млн. деб кўрсатилди. Ҳозирги вақтда қоракўл қўйлар бош сони 15 млн. 
деб баҳоланмоқда. 
Жаҳонда қоракўл ишлаб чиқаришида биринчилардан Афғонистон, 
кейин Ўзбекистон ундан кейин Туркманистон, Қозоғистон, Эрон, 
Намибия ва бошқа давлатлар ҳисобланади.