Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш

Тўғри жавоблар: 
1 – А 
2 – А 
3 – А 
4 – Б 
5 – В 
6 – Д 
7 – А 
8 – В 
9 – Г 
10 – В 
 
ТИББИЙ КЎРИКЛАР БЎЙИЧА КАСАЛЛАНИШНИ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ. 
Мавзунинг мақсади: 
ишловчилар саломатлигини сақлаш, касб касалликларни ва 
захарланишларни олдини олиш, уларни камайтиришда, ишга қабул қилишдан олдин 
ўтказиладиган тиббий кўрик, ҳамда ишлаб чиқаришда зарарли, нохуш меҳнат шароитларида 
ишлаѐтган ходимларни даврий тиббий кўрикдан ўтказиб туриш чора тадбирлари ичида 
муҳим ўрин тутиши ҳақида талабаларга тушунтириш. 
Саноатнинг барча тармоқларида ходимлар саломатлигини ҳимоя қилиш, меҳнат 
шароитларини яхшилаш ва техника хавфсизлигини таъминлашга доир омилларни излаб 
топиш, меҳнатни самарали ижодга айлантириш жамиятимизнинг асосий вазифаларидан бири 
ҳисобланади. 
Ходимларнинг саломатлигини сақлаш касб касалликлари ва заҳарланишларнинг олдини 
олишда, шунингдек уларни камайтиришда, ишга қабул қилишдан олдин ўтказиладиган 
тиббий кўрик, ҳамда ишлаб-чиқаришда, зарарли, нохуш меҳнат шароитларида ишлаѐтган 
ходимларни даврий кўрикдан ўтказиб туриш чора-тадбирлар ичида муҳим ўрин тутади. 
Тиббий кўриклар натижасига кўра касалланиш. 
Зарарли ва хавфли меҳнат шароитлари таъсири остида бўлган ишчиларни 
саломатлигини сақлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг меҳнат кодекси (214-
модда) томонидан бу ишчиларни даслабки ва даврий тиббий кўриклардан ўтказиш кўзда 
тутилган. Тиббий кўрикларни ташкил этиш ва ўтказиш ЎзР ССВ нинг 300-сонли 
―Ўзбекистон Республикаси ишчиларни ишга киргандаги даастлабки ва даврий тиббий 
кўриклар тизимини такомиллаштириш ҳақида‖ги буйруғи томонидан тартибга солинган. 
Бу буйруқ тиббий кўрикларни ташкил этиш, ўтказилиш тартиби ва ҳужжатларни 
тўлдиришни белгиловчи қуйидаги материалларни ўзига тутади: 

улар билан ишлаганда албатта дастлабки ишга кирганда ва касб касалланишларни 
олдини олиш мақсадида даврий тиббий кўриклар ўтказилиши шарт бўлган зарарли ва 
ноқулай ишлаб чиқариш омиллари рўйхати; ушбу тиббий кўрикларни ўтказишда иштирок 
этувчи шифокор мутахассишлар ва шу жараѐнидаги этиологик омилларни аниқлаш учун 

---

306 
зарур бўлган лаборатория ва функционал текширувлар рўйхати, хавфли, зарарли ва ноқулай 
ишлаб чиқариш омилларига эга бўлган ишга қўйиш учун қарама-қарши тавсиялар рўйхати 
(изоҳлари билан); 

бажарилиши учун дастлабки ишга кириш вақтида ва касалланишларни бахтсиз 
ҳодисаларни олдини олиш, меҳнат хавфсизлигини таъминлаш, аҳоли саломатлигини ҳимоя 
этиш, юқумли ва паразитар касалликларга йўл қўймаслик мақсадида даврий тиббий 
кўриклардан ўтиши шарт бўлган ишлар рўйхати; ушбу тиббий кўрикларни ўтказишда 
иштирок этувчи шифокор мутахассишлар ва иш турлари бўйича зарур бўлган лаборатория ва 
функционал текширувлар рўйхати; касалликларни, бахтсиз ҳодисаларни олдини олиш ва 
меҳнат хавфсизлигини таъминлаш мақсадида ишчиларни ишга қўйиш бўйича қарама-қарши 
тавсиялар рўйхати (изоҳлар билан); 

ишчиларни мажбурий дастлабки ишга кирган вақтда ва даврий тиббий кўриклардан 
ва шахсий транспорт хайдовчиларини тиббий кўриклардан ўтказиш бўйича кўрсатма; 

бирламчи тиббий ҳужжатлар шаклининг рўйхати; 

касбий касалликлар рўйхати, уни қўллаш кўрсатмаси билан; 

шифокор профпатологларнинг малакали таснифи дастлабки тиббий кўриклардан 
зарарли ѐки хавфли омилларнинг таъсир эхтимоли билан боғлиқ ѐки ишнинг хусусиятларига 
боғлиқ ҳолдаги ишларга қайтадан кираѐтганлар ўтказилади. 
Ишга кириш вақтида дастлабки тиббий кўрикларнинг асосий мақсадлари 
қуйидагилар: 

жавобгарликни ва ишловчиларга ва атрофдагиларга бўладиган хавфни ҳисобга олган 
ҳолда ушбу касб талабларига саломатлик ҳолати бўйича жавоб берадиган шахслар қўйилади; 

ишга фақат саломатлик ҳолатида, зарарли ва хавфли ишлаб чиқариш омиллари 
таъсирида кучайиши мумкин бўлиб, касбий касалланишларга олиб келувчи силжишлари 
бўлмаган шахсларни қўйиш; 

ишга фақат саломатлик ҳолатида юқумли ва паразилар касалликларни тарқатишга 
олиб келувчи силжишлари бўлмаган шахсларни қўйиш. 
Дастлабки тиббий кўриклар чуқур ва тўлиқ ўтказилиши керак, хулоса берган 
шифокор бутун жавобгарликни ҳис этиши керак. Ушбу вақтда ишга қўйиш масаласи 
ечилаѐтганда барча хавфли ва зарарли ва номақбул иш шароитларида ишлагандаги 
умумтиббий қарама-қарши кўрсатмаларга, шунингдек ҳар бир омилнинг таъсир хусусиятини 
ҳисобга олиб қўшимча қарама-қарши кўрсатмаларга амал қилиш керак. Дастлабки тиббий 
кўрик натижалари амбулатор беморнинг тиббий картасининг қўшимча бланкига қайд 
этилади (025-у, 87 шакл). Дастлабки тиббий кўрик натижалари даврий тиббий кўрикларда 
аниқланган ишчиларнинг организмидаги ўзгаришлар билан таққослаш учун бошланғич 
манба ҳисобланади. 
Даврий тиббий кўриклар мунтазам равишда ўтказилиб, уларни ўтказиш муддатлари 
ишнинг зарарли ва хавфли омилига ва хусусиятига, технологик жараѐнига ва бошқаларга 
боғлиқ бўлади. 
Даврий тиббий кўрикларнинг асосий мақсадлари: 

касбий касалликнинг илк беморларини аниқлаш ва зарарли омилларни кейинчалик 
таъсирини ва патологик жараѐнинг ривожланишини тугатиш бўйича чоралар кўриш; 

зарарли иш шароитларида ишни давом эттиришга тўсқинлик қилаѐтган (яъни қарама-
қарши кўрсатма бўлган умумий касалликларни қайтадан орттирган) аниқлаш; 

бахтсиз ҳодисаларни олдини олиш ва меҳнат хавфсизлигини таъминлаш, аҳоли 
саломатлигини ҳимоя қилиш, юқумли ва паразитар касалликларни тарқалишини тўхтатиш 
мақсадида касалликларни аниқлаш; 

тиббий кўрик натижаларига кўра шахсий даволаш-профилактика чора-тадбирларини 
таъминлаш; 

ушбу корхона касбий касалланишларни олдини олишга қаратилган соғломлаштириш 
чора-таадбирларини ишлаб чиқиш. 

---

307 
Ушбу объектларда янги касбий касалликлар ҳодисаларининг аниқланиши 
соғломлаштириш чора-тадбирларининг самарасизлигини кўрсатади. 
300-сонли буйруқни тадбиқ этиш ишларини юқари савияда бажариш касбий 
касалликларини олдини олишда зарур чора ҳисобланади. Тиббий кўрикларнинг барча 
босқичларини сифатли бажариш ва уларни аниқ ташкил этиш ўта зарур ҳисобланади. Касбий 
касалликларни бирламчи аниқлаш масаласи жуда ўткир турибди. Бу муаммо иқтисодий, 
ижтимоий ва тиббий ҳисобланади. Баъзи сабабларга кўра касбий патологияни паст 
аниқланишининг ўрни бор. Касбий касалликларни тўлиқ аниқланмаслигининг сабаби 
дастлабки ва даврий тиббий кўрикларни ташкил этиш ва ўтказиш сифатининг пастлиги. 
Шифокор-мутахасишларнинг етарлича тайѐргарликка эга эмаслиги, яқин ўртада штат 
жадвалида шифокор-профпатологларнинг йўқлиги билан тушунтирилади. Даволаш 
профилактика мауассасаларини, айниқса, қишлоқ жойларида лаборатория функционал-
ташҳис анжомлари ва ускуналари билан кам таъминланиши натижасида ўтказилаѐтган 
тиббий кўриклар тўлиқ объектив манзарани бермайди. Таъкидлаб ўтилган камчиликларни 
бартараф этиш учун 300-сонли буйруқ чоп этилди. Дастлабки ва даврий тиббий кўриклар 
тиббиѐт-санитария қисмларининг шифокорлари томонидан, улар йўқ бўлса хизмат 
доирасида мос равишдаги корхоналар, муассасалар, ташкилотлари, жамоа хўжаликлари ва 
совхозлар (кейинчалик корхоналар деб номланади) бўлган территориал даволаш-
профилактика муассасалари (поликлиникалари) томонидан ўтказилади. Дастлабки ва даврий 
тиббий кўриклардан ўтишга кўрсатмаси бўлган шахсий меҳнат фаолияти билан 
шугуллабувчи шахсларга 300-сонли буйруқнинг 13-банд 2-иловаси кўриклардан ўтишга 
йўлланмани турар жойидаги – ДСЭНМ томонидан берилади. Дастлабки ва даврий тиббий 
кўрикларни ташкил қилишда тиббий кўрикдан ўтиши керак бўлган ишчилар контингентини 
аниқлашдан бошлаб, кейинчалик ишнинг барча босқичларида, якуний далолатномадан 
кўрсатилган таклифларни бажарилиши назорат, қилишгача меҳнат гигиенаси бўйича 
шифокор-мутахассис етакчи рол ўйнайди. 300 буйруқни бажариш бўйича меҳнат гигигенаси 
шифокор-мутахассисларнинг иш мазмуни қуйидагича: 

фақат дастлабки тиббий кўриклардан сўнг рухсат этиладиган касблар рўйхатини 
тузиш ва уни ходимлар бўлимига бериш; 

даврий тиббий кўриклардан ўтиши керак бўлган шахслар контингентини аниқлаш; 

тиббий кўрикларни ўтказиш режаси ва жадвалини келишиш; 

даврий тиббий кўриклар ўтказиш вақтида уларни даврийлигига риоя қилиниши, барча 
ишчиларни қамраб олишнинг тўлиқлиги ва зарур бўлган лаборатория – функционал 
текширувлар ўтказилиши, шунингдек якуний ҳайъатнинг аввалги далолатномасида 
келтирилган соғломлаштириш чора-тадбирларининг бажарилиши устидан назорат олиб 
бориш; 

касбий касалликлар аниқланган ҳолда, уларни текшириш; 

даврий тиббий кўриклар натижаларини ҳар томонлама баҳолаб, гигиеник ва даволаш-
профилактик характеридаги соғломлаштириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш; 

ҳайъат ишида иштирок этиш (даволаш-профилактика муассасаси ходими-нинг 
раислиги остида корхона маъмурияти ва касаба уюшмаси вакиллари) ва якуний 
далолатномани тузиш; 

даволаш муассасасининг сўров мурожаатига кўра касбий касалликга шуб-ҳа қилинган 
шахсларнинг меҳнат шароитларини санитар-гигиеник тавсифномасини тузиш. 
Ишчиларни дастлабки ва даврий тиббий кўрикларнинг сифати, тўлиқ ва ўз вақтида 
ўтказиш мамлакатда касбий касалланишни йўқотишга, ишчилар саломатлигини сақлаш ва 
фаолиятини узайтиришга қаратилган керакли шароитлардан бири ҳисобланади.