Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкeнт тиббиёт акадeмияси

Хулқ-атвор функтсиялари
Ахлоқнинг моҳиятини тушуниш учун у бажарадиган функтсияларни аниқлаш муҳим рол ўйнайди. Ахлоқнинг шаклланиши жараёнида ҳозирги вақтда ўзига хос бўлган маълум миқдордаги функтсиялар ўрнатилди. Машҳур рус тадқиқотчиларидан бирига кўра, Л.А. Попов, ахлоқнинг асосий


функтсиялари қуйидагилар:
1. Ахлоқнинг баҳолаш функтсияси бошланғич вазифасини бажаради. Санъат, дин, ҳуқуқ, сиёсат ва бошқалардан фарқли ўлароқ, хулқ-атворниниг баҳолаш функтсиясининг ўзига хос хусусияти шундаки, бу баҳолаш ахлоқий онгнинг махсус тушунчалари : яхшилик ва ёмонлик, адолат, бурч, виждон ва бошқалар.
Ахлоқий онгда мавжудлик ҳақли бўлган нарса билан таққосланади. Ахлоқий баҳолар универсалдир ва деярли барча инсоний ҳаракатларга тааллуқлидир.
Ахлоқий баҳолаш шахснинг ахлоқий эътиқоди ва жамоатчилик фикри обрўсига асосланади.
2. Ахлоқнинг когнитив функтсияси. У баҳоловчи маънога эга эмас, лекин у билан чамбарчас боғлиқ.Бирор киши бошқа одамларнинг ёки ўз ҳаракатларини баҳолаганда, муқаррар равишда ўзининг ички дунёси ва бошқа одамлар ҳақидаги тасаввурга эга бўлади.
Қачонки, хулқ-атвор нуқтаи назаридан умумий ахлоқий ҳолатга баҳо берилса, бизга маълум даражада давлатнинг ҳаракатлари энг юқори ижтимоий қадриятларга, ривожланишнинг стратегик йўналишига қанчалик мос келиши очилади тарихдан.
Қолаверса, ахлоқий (одобий) фазилатлар барча билимлар, айниқса, илмий зарурий шарт эканлигини ёдда тутиш керак.
Ёлғонга мойил, алданишга, ҳаддан ташқари ҳасадга, очкўзликка мойил бўлган олим, бошқаларни алдаш тажрибасининг натижаларини (ҳар хил баҳоналар билан) бузиши мумкин (шуҳратга, шахсий манфаат ва ҳоказоларга ҳаддан ташқари обсесён таъсири остида). ва ўзи.
Ахлоқнинг когнитив функтсияси фанда билишдан фарқли равишда амалга оширилади. Ахлоқ соҳасида ҳислар, имон, сезги муҳим рол ўйнайди. Илмий билимларда ақл устунлик қилади.
3. Хулқ-атворнинг дунёқараш функтсияси. Хулқ-атворни оддий меъёрларга тушириб бўлмайди. Ахлоқий онг билан ахлоқий меъёрларни асослаш, энг олий қадриятларни, ҳаётнинг маъносини, инсоннинг дунёдаги ўрнини, умуман олам ҳақидаги тасаввурни тушунмасдан мумкин эмас.
Бутун дунё ҳақидаги тасаввурни (дунёқарашни) фақат фаннинг хулосаларига асосланиб шакллантириш мумкин эмас, чунки улар тўлиқ эмас. Дунёнинг илмий манзараси ва дунёқараши умуман бир хил эмас.
Дунёқараш нафақат билимлар асосида шаклланади, балки ҳиссиётларнинг мураккаб доирасини ҳам ўз ичига олади, бу дунёнинг ўзига хос тасвиридир.
У ўзига хос тушунчалар призмасидан ҳосил бўлади: дунё одамга нисбатан яхши ёки ёмон (ёки нейтрал), тартибли ёки тартибсиз ва ҳоказо сифатида қаралади.
Ҳаётнинг маъноси ва инсоннинг бахти ҳақидаги саволнинг эчими дунё ғоясининг моҳиятига, яхшилик ва ёмонлик, адолат ва бошқаларнинг моҳиятини англашга боғлиқ.
4. Хулқ-атворнинг тарбиявий функсияси энг муҳим вазифаларидан биридир. Таълим жараёнисиз - узлуксиз, интенсив ва мақсадли - жамият мавжуд бўлмаганда, алоҳида инсон шахсиятининг шаклланиши мумкин эмас. Тарбия марказида шахснинг маънавий ядросини ташкил этувчи ахлоқий тарбия туради.
5. Хулқ-атворнинг тартибга солиш функтсияси бошқа барча функтсияларнинг синтезидир, чунки охир -оқибат ахлоқнинг вазифаси шахснинг фикрлари ва ҳаракатларини йўналтиришдир. Инсоннинг хулқ -атворини нафақат ахлоқ, балки қонун, дин, санъат, сиёсий онг ва бошқаларни ҳам тартибга солади.
Бироқ, хулқ одамга энг муҳим, чуқур кўрсатмаларни беради.
Ахлоқий қадриятлар шахснинг бутун маънавий оламининг марказидир ва унинг сиёсий мавқеига, диний таълимот ёки санъат асарларига баҳо беришга катта таъсир кўрсатади. Ахлоқнинг тартибга солиш функтсиясининг ўзига хослиги қуйидагича: