Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
И.Р.Аскаров. Товарлар кимёси.-– “Fan va texnologiyalar nashriyot – 
matbaa uyi”. Тошкент. - 2021 yil. 775 bet. 

---

49 
CHIQINDI GAZLARNI ISHLAB CHIQARISHGA YO’NALTIRISH 
 
F.T. Nasriddinova*, G.A. Ravshanbekova** 
 
*Kimyo kafedrasi o’qituvchisi , **kimyo yo’nalishi 101- guruh talabasi. 
Andijon davlat universiteti 
Annotatsiya
 
:
Sanoat korxonalaridan ajralayotgan chiqindi gazlarni
ishlab chiqarishga yo’naltirib , atmosfera havosining toza bo’lishiga , ozon
qatlamini yemirilishining barham topishiga erishamiz. Bundan tashqari
sanoatni rivojlantirib cheklovlarni yo’q qilishimiz mumkin bo’ladi. 
Kalit so’zlar :
pirogen , keton , spirt , aldegid, uglevodorod, 
polivinilftorid, elektroliz vanna , polivinilxlorid, polietilen.
Аннотация:
Мы добились успеха в производстве отходов от 
промышленных предприятий по производству добычи газа и терпеть 
очистку атмосферы, разложения озонового слоя. Мы также можем 
устранить ограничения на развитие промышленности. 
Ключевые слова:
Пироген, кетон, спирт, альдегид, углеводород, 
поливинилфторид, электролиз ванна, поливинилхлорид, полиэилен. 
Annotation:
By focusing on the production of industrial exhaust gases, we 
will achieve clean air and eliminate ozone depletion. We will also be able to 
develop the industry and remove restrictions. 
Keywords:
pyrogen, ketone, alcohol, aldehyde, hydrocarbon, polyvinyl 
fluoride, electrolysis bath, polyvinyl chloride, polyethylene. 
Sanoat korxonalari atmosfera havosi tarkibiga chiqarayotgan zaharli gazlarni 
mumkin bo’lgan me’yoriy miqdorda bo’lishini ta’minlash maqsadida turli xildagi 
tozalash usullaridan foydalaniladi. Bu usullar sanoat korxonalari tomonidan 
chiqarilayotgan zaharli gazlarning tarkibiga qarab tanlanadi . Sanoat 
korxonalaridan chiqarayotgan zaharli kimyoviy gazlar tarkibiga qarab bir necha xil
bo’lishi mumkin . Sanoat chiqindi gazlarning tarkibidagi zararli qo’shimchalar 
ikki guruhga bo’linadi :
 
1.
Mayda zarrachalar (aerozollar ) , changlar , tutun va tuman ;
2.
Gaz va bug’ holidagi birikmalar ; 
Birinchi guruh organik yoki noorganik xususiyatga ega bo’lgan hamda suyuq 
zarrachalardan iborat bo’lib , bular havoga gazlar hamda ventilatsion sistema 
chiqindilari bilan birga chiqadi. Noorganik changlar esa , sanoat chiqindilarida
metal va uning rudalari, alyumosilikatlar, turli mineral tuzlar o’g’itlar karbitlari
va shunga o’xshash noorganik brikmalarni qayta ishlash jarayonida hosil
bo’ladi . [1]
Sanoat chiqindi gazlar tarkibidagi zararli brikmalar odam , o’simlik hamda 
hayvonlar uchun zararligidan tashqari , bu chiqindilarning iqtisodiy ziyoni
ham hisoblanadi . Chunki bu chiqindi gazlar bilan birgalikda to’planib 

---

50 
bo’lmaydigan holatdagi ko’p foydali brikmlar organik erituvchilar , metallar , 
oltingugurt oksidlari havoga chiqarilib yuboriladi. Masalan , sanoati rivojlangan
mamlakatlarda havoga chiqarilib yuborilayotgan oltingugurt miqdori shu
mamlakatda sulfat kislota ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan oltingugurt 
miqdoridan ko’p [3]. Bundan tashqari , havo tarkibidagi turli kimyoviy
moddalar bo’lganda metallar tez zanglaydi . Masalan , sanoat rayonlarida
po’lat qishloq yerlariga qaraganda 3-4 marta tez zanglaydi.
Atmosfera havosini sanoatning zararli chiqindilaridan muhofaza qilishning
muhim choralari , yangi ishlab chiqarish jarayonlarini ratsional tashkil etish
hamda mavjudlarini takomillashtirish yo’li bilan zararli brikmalar bo’lishiga
yo’l qo’ymaslik yoki alohida jarayonlarda siklik sxemalarni qo’llash hamda
xomashyo va chiqindilardan kompleks foydalanib , yangi ishlab chiqarishlarni
tashkil etishdan iborat . Atmosferaning sun’iy ifloslanishiga : avtomobil 
transporti birinchi o’rinda (40%), energetika sanoati ikkinchi o’rinda (20%), 
korxona va tashkilot ishlab chiqarishi uchinchi o’rinni (14%), qishloq xo’jaligi 
ishlab chiqarishi , maishiy communal xo’jaligi va boshqalar zimmasiga 
ifloslanishning (26%) to’g’ri keladi. Hozirda yer kurrasida xo’jalik faoliyati
bilan bog’liq holda atmosferaga har yili 500 mln.tonna oltingugurt gazi , 
sulfat oksidi , azot oksidi , 6,7-7 mlrd.t. karbonat angidrid chiqarilmoqda .
Birgina reaktiv samolyot 8 soat ichida Amerikadan Yevropaga uchib o’tganda 
50-100 tonnagacha kislorod yoqadi, ya’ni buni 100 ming gektar o’rmonzor bir 
kunda chiqarib beradi, bir kosmik kemaning fazoga chiqishi uchun 16 km 
radiusidan ozon qatlami yemiriladi [2]
Chiqindi gazlarni atmosferaga va inson organizmiga juda ko’plab zararli 
ta’sirlari bor. Masalan plastmassa zavodidan ajralib chiqayotgan ftor,xlor,karbonat 
angidrid kabi gazlar birikma holida atmosferaga chiqariladi. Ftor azon qatlamini 
yemiradi. Xlor tirik oganizmga salbiy ta’sir qiladi, korbanat angidrid atmosferani 
ifloslantiradi. Ftorni polietilen olish uchun sarflasak quyosh natijasida
chirimaydigan va uzoq muddat issiqxonalarimiz uchun hizmat qiladigan ftorli 
polietilen olishimiz mumkin bo’ladi. Xlorni vinilxlorid olish uchun sarflasak va 
uni polimerlab , polivinilxlorid sintez qilganimizda ushbu polimerimizni 
elektroliz vannalar , kislota va ishqorlar saqlash uchun idishlar , kabellar , 
liloniumlar , kislota va ishqorlar ta’siriga chidamli quvurlar olish uchun muhim 
homashyo olgan bo’lamiz . Natijada chiqindi gazlarni ishlab chiqarishga 
yo’naltirgan bo’lamiz.