Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин Муҳаммад Бобур номидаги

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati : 
1.
www.fayllar.org
2.
www. aim.uz 
3.
Usmanov K. T. Shahar hududini avtotransport shovqini va chiqindi gazlar
tasiridan muhofaza qiluvchi chora tadbirlarni kompleks taqqoslash .
Avtoreferati. Toshkent – 2005. 
 
 

---

51 
QUYOSH BATAREYASINI O’RGANISH VA MUQOBILLASHTIRISH 
 
*F.T.Nasriddinova , **G.M. Xakimjonova 
*Kimyo kafedrasi o’qituvchisi, **kimyo yo’nalishi 101 – guruh talabasi 
Andijon davlat universiteti 
 
Annotatsiya
 : Quyosh batareyalarining energiya samaradorligini oshirish 
orqali , muqobil energiya ishlab chiqarishga erishish mumkin. Sarf harajatni
kamaytirib arzon va sifatli quyosh batareyalari ishlab chiqarishimiz mumkin
bo’ladi. 
Kalit so’zlar
 : quyosh paneli , yacheyka , yarimo’tkazgich , elektr maydon , 
fotomultiper , assimulatsiya tasmasi , p-n birikmasi.
Аннотация:
Повышая энергоэффективность солнечных элементов, 
можно добится производства альтернативной энергии. Мы можем снизить 
затраты и производить дешевые и качественные солнечные батареи. 
Ключевые слова:
 
солнечная панель, элемент, полупроводник, 
электрическое поле, фотоумножитель, ассимиляционная лента, p-n переход. 
Annotation:
By increasing the energy efficiency of solar cells, alternative 
energy production can be achieved. We can reduce costs and produce cheap and 
high quality solar panels. 
Keywords:
solar panel, cell, semiconductor, electric field, photomultiplier, 
assimilation tape, p-n junction. 
 
Talabga javob beradigan muqobil energiya manbaalari hozirda quyoshdan 
energiya olib ishlaydigan uskunalar hisoblanadi. Bu yo’nalish dunyo bo’ylab juda 
jadallik bilan rivojlanmoqda, hususan O’zbekiston ham bu borada qolishayotgani 
yo’q. Elektr energiya va boshqa manbaalarning narxi ko’tarilayotgani sababli 
bizning mamlakatimizda ham ko’p insonlar geliyopanellariga qiziqishi ortib 
bormoqda. 
Quyosh panellarining bir necha turlari mavjud bo’lib, ularga monokristal 
,polikristal va amorf kabi shakllarini misol qilib keltirsak bo’ladi. Bunday turdagi 
panellarning eng birinch farqi bu ishlatiladigan materialidadir. 
Monokristal quyosh panellarini ishlab chiqarishda eng toza kremniydan 
foydalaniladi. Ko’rinishidan esa, barcha yacheykalar bir tizimga ulangan holda 
bo’ladi. Monokristalni tozalab bo’lgandan so’ng uni qotishi uchun vaqt talab 
etiladi. Qotib bo’lgandan so’ng esa o’ta yupqa plastinalariga ajratiladi. Bunday
plastinalar elektroddan yasalgan yupqa sim bilan bir biriga bog’lanadi. Ushbu
panel amorfli panellarga nisbatan qimmatroq turadi. Sababi, bu turdagi panellarni 
ishlab chiqarish juda qiyin. Ammo , bu panellarning foydali ish koeffitsiyenti 20 
% atrofida bo’lib, quyosh panellari uchun juda yaxshi ko’rsatkich.[3] 
Qo’llanilishi : Quyosh panellari juda ko’p quyoshli kunlar bo’lgan tropik va 
subtropik mintaqalarda juda keng qo’llaniladi . Ayniqsa O’rta yer dengizi 
mamlakatlarida mashhur bo’lib , u yerda suv isitish, elektr energiyasini ishlab 
chiqarish uchun turar- joy binolarining tomlariga joylashtirilgan . Kelajakda ular 
avtomobillarni zaryad qilish uchun ishlatilishi mumkin . Bir kvadrat metr uchun

---

52 
taxminan 1000 vatt quyosh energiyasi istemol qilinadi . Eng keng tarqalgan 
quyosh panellaridan foydalanib , siz ushbu energiyani 9 – 14 % samaradorligi
bilan elektr energiyasiga aylantirib olasiz Bunday holda , batareyaning narxi vatt
uchun 3 dollar atrofida bo’ladi. Ba’zi laboratoriyalarda laboratoriyalarda 
samaradorligi 44% ga teng quyosh batareyalari olinganligima’lum qilindi . 2007
yilda rossiyalik olimlar tomonidan samaradorligi 54% bo’lgan ixtiro to’g’risida
ma’lumotlar paydo bo’ladi. Asosiy assimulatsiya tasmasidan tashqarida , quyosh 
spetrining uzun to’lqinli mintaqasida shaffof quyosh hujayralarini yaratish.
Quyosh batareyalarining geterogen funksiyalari bilan p-n brikmalari bo’lgan 
an’anaviy quyosh xujayralaridan ustunliklari quyidagilar :
Qisqa to’lqin uzunligi diapazonida spektrial reaksiyani kuchaytirishda , agar 
Eg1 energiyasi yetarlicha katta bo’lsa va ikkinchi yarimo’tkazgichning tushurish 
qatlamlarida yuqori energiyali fotonlar so’rilsa; seriyali qarshilikni
pasaytirishda , agar birinchi yarimo’tkazgichni u orqali yorug’lik o’tishi
shartlarini yomonlashtirmasdan juda qattiq tushsa; yuqori nurlanish qarshiligi
sharoitida , agar yarimo’tkazgichning birinchi qatlami yetarlicha qalin bo’lsa va 
yarimo’tkazgich keng taqiqlangan zonaga ega bo’lsa [2] 
Hozirgi kunda ba’zi mamlakatlarda elektr energiyasining istiqboli bo’lmish 
quyosh batareyalaridan foydalanib kelinmoqda . Shular qatorida rivojlangan
mamlakatlar , jumladan , Germaniya , Fransiya , AQSH , Gollandiyada ham
keng ma’noda qo’llanilib kelinmoqda . Bunga misol qilib Qo’shma Shtatlarining 
bir necha kompaniyalari ushbu texnologiyadan 1950 – yillardanoq foydalanishga 
kashshof bo’lishgan, biroq , ushbu amaliy qadam muvaffoqiyatli bo’lmadi.
Bunga yuqori quvvatli batareyalarning yetishmovchiligi sabab bo’lgan . Shu
sababli , elektromobilda , ayniqsa , zulmatda juda kam quvvat zaxira bor edi . 
Loyiha yaxshi vaqtga qoldirildi .
Bizning yurtimizda ham bu sohaga yetarlicha e’tibor berilmoqda va asta - 
sekin rivojlanmoqda . O’zbekistondagi eng yirik quyosh batareyalari stansiyasi
birinchi bo’lib , Navoiy viloyatida boshlanmoqda . Birlashgan Arab 
Amirliklarining Masdar kompaniyasi Navoiy viloyati Karmana tumanida 283 
gektar maydonda 100 MVt quvvatli quyosh fotoelektr stansiyasini qurmoqda .
Loyha qiymati 110 mln dollar. Navoiy viloyatida 2024 – yil yakuniga qadar 
umumiy quvvati 800 MVt bo’lgan quyosh va shamol elektr stansiyalar ishga
tushuriladi . Ushbu stansiyaning ishga tushurilishi natijasida yiliga 2,5 mlrd
kilovat soat elektr energiya ishlab chiqarilib , 762 million metr kub tabiiy gaz
iqtisod qilinishiga erishilmoqchi. [1]