Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

Механик танлов 
Дастлаб кузатув бирликлари биронта тасодифий белги, масалан: 
касаллик тарихи ёки амбулатория бемори картасининг тартиб рақами, бемор 
фамилиясининг биринчи ҳарфи ва ҳоказолар асосида тартиб билан 
жойлаштирилади. Шундан кейин бош мажмуа рўйхатидан кузатув 
бирликларини механик тарзда ажратиб олиш интервали-оралиғи (масалан, 
рўйхатдаги ҳар учинчи бирлик) аниқланиши зарур. Интервални аниқлаш 
учун бош мажмуа сони танлаб олиниши зарур бўлган миқдорга бўлинади. 
Типологик (типик) танлов 
Дастлаб бош мажмуа биронта типик белгисига кўра гуруҳларга 
ажратилади. Гуруҳларга ажратишда аксарият ёш, касб-кор, хавфли омилга 
дучор этилиш, касаллик каби кишиларнинг индивидуал белгиларидан 
фойдаланилади. Кейин эса ҳар бир гуруҳдан тасодифий ёки механик тарзда 
зарур миқдордаги кузатув бирликлари ажратиб олинади. Ҳар бир гуруҳдан 

---

танлаб олиниши зарур бўлган миқдор олдиндан аниқланади, танланмалар 
миқдорининг нисбати эса (масалан, касб-кор бўйича) бош мажмуа таркибига 
монанд бўлиши зарур. Ушбу танлов усулини кўпинча расамадига 
келтирилган типологик танлов деб юритилади. Мазкур усулдан аксарият 
кузатиб бориладиган таҳлилий тадқиқотларда фойдаланилади.
Серияли (уяли) танлов 
Серияли танлов типологик танловга яқин туради. Улар ўртасидаги фарқ 
шундан иборатки, серияли танловда бош мажмуадан тасодифий тарзда айрим 
кузатув бирликлари эмас, балки сериялар ёки “уялар” деб юритилувчи бутун 
бошли гуруҳлар танлаб олинади. Бу ҳолда сериялар айрим муассасалар, 
поликлиник участкалар, цехлар, маҳаллалар, шифохона бўлимлари, 
палаталари ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Шундан кейин ҳар бир сериядаги 
барча кузатув бирликлари устидан тўлиқ тадқиқот ўтказилади. 
Йўналтирилган танлов усули 
Йўналтирилган танлов усули бош мажмуани белгилаш жараёнининг 
ўзидаёқ таъсири яхши маълум бўлган айрим омилларни таҳлилий 
тадқиқотдан истисно этишни – чиқариб ташлашни кўзда тутади. Масалан, 
чекишнинг ўпка ракини келтириб чиқарувчи омил сифатидаги хавфи яхши 
маълум, лекин чекиш ушбу касалликни келтириб чиқарувчи ягона омил эмас. 
Шунинг учун, ўпка ракини келтириб чиқарувчи бошқа қўшимча омилларни 
ўрганиш мақсад қилиб қўйилганида, бош мажмуага ҳам, демак танлаб 
олинганлар сафига ҳам чекувчилар киритилмаслиги зарур. 
Танланган тадқиқотларнинг ялпи тадқиқотлардан устунлиги шундан 
иборатки, изланишни тўғри ташкил этилса, зарур бўлган ишончли 
маълумотларни анчагина кам куч, маблағ ва вақт сарфлаб ҳам олиш мумкин. 
Тадқиқот ҳажмининг нисбатан камлиги боис, танланган тадқиқотларни 
бажариш жараёнида унификация қилинган ахборот олинишини назорат 
қилиш ва содир этилиши мумкин бўлган хатоликларни минимал даражага 
тушириш мумкин.