Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

7-МАЪРУЗА: ЭКСПЕРИМЕНТ НАТИЖАЛАРИНИ
ИШЛАБ ЧИҚИШ УСУЛИ ВА ТАҲЛИЛИ
Режа:
1. Ўлчашлар натижаларини график тасвирлаш
2. Эмперик формулаларни танлаш
3. Назарий-экспериментал тадқиқотлар натижаларини таҳлил
қилиш.
4. Ҳисоблаш эксперименти
1. ЎЛЧАШЛАР НАТИЖАЛАРИНИ ГРАФИК ТАСВИРЛАШ
График тасвир эксперимент натижалари ҳақида кўргазмали тасаввур
беради, тадқиқ
этилаётгаи жараённинг
физик моҳиятини яхшироқ
тушунишга имкон яратади, функционал боғликлик тавсифини аниқлайди
ва унга нисбатан минимум ёки максимумни белгалайди.
Ўлчаш (ёки кузатиш) натижаларини график тасвирлаш учун кўпинча
координаталарнинг тўғри бурчакли системасидан фойдаланилади. X ўқ
бўйлаб фактор қийматлари x
1,
х
2
, . . ., х
n
Y ўқ бўйлаб эса унга мос чиқиш
параметрларининг чиқиш қийматлари у
1,
у
2
, . . ., у
n
(1- расм) қўйилади.
Агар x
1
, у
1
,; х
2
, у
2
,;. . .,; х
n
, у
n
нуқталар кесмалар билан
бирлаштирилса, бунда синиқ эгри чизиқ 1 ҳосил бўлади, у эксперимент
маълумотлари бўйича
y=f(x) функция ўзгаришини тавсифлайди. Бу синиқ
эгрини барча эксперимент нуқталари яқинидан ўтувчи бир текисдаги эгри
чизиқ 2 аппрокслайди.
Баъзан 1 ... 2 графада нуқталар эгридан кескин узоқлашади. Бу ҳолда
аввал
ҳодисанинг физик моҳияти таҳлил
қилинади. Агар
y=f(x)

---

57
функциясининг бундай кескин сакраши учун асос бўлмаса, бунда четга
чиқишни қўпол хато ёки адашиш дейиш мумкин.
y=f(x) экспериментал функцияси график тасвирига координата
тўрини танлаш жиддий таъсир этади. Улар бир текис ёки бир текисмас
бўлиши мумкин. Бир текис