Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Шамол ва тўзонлар - таъсирида чўл зоналарда жойлашган каналларнинг 
ўзанида қум босиш ҳолатлари кузатилади. Мисол учун қум босиш ҳолати 
Қарши магистрал каналининг насос станциялари каскадида, Хоразм вилояти 
Диванкўл коллекторида, Бухоро вилоятининг ГВСТ коллекторларида 
кузатилган. Тўзонлар иншоот затворлари кўтаргичлари мойини қотириб, 
кўтаргичларни ишлашишини чеклаб қўйган ҳолатлари кўп кузатилган. 
Қуёш радиацияси - қорларни эришини тезлаштириб тошқин бўлишига 
олиб келади, резина материаллари, пластмасса ва бошқа сунъий материалларга 
салбий таъсир қилади. 
Сейсмик таъсирлар - ер қимирлаш баллига боғлиқ равишда 
гидротехника иншоотларини тўлиғича бузулишига олиб келиши мумкин. 
Кичик балли силкинишларда иншоот элементларида ёриқлар ҳосил бўлади, 

---

41 
затворлар қийшайиб юрмайдиган бўлиб қолади, чоклар зичлагичлари жойидан 
чиқиб кетади, дренаж тизимлар конструкциялари бузулади ва ҳ.к.
Иншоот ва асоснинг бир-бирига ўзаро таъсирида - сув тўлиш 
даражасига қараб зўриқиш ҳолати, эгилувчанлик модули, асос, қирғоқнинг 
геологик тузилиши ўзгаради. Грунт асосли иншоотларда баъзи ҳолларда 
иншоот элементларининг нотекис чўкиши кузатилади. Иншоот элементларини 
нотекис чўкиши иншоот танасида ёриқлар ҳосил бўлишига, уларга ўрна-тилган 
сувни сизиб ўтишига қарши қурилмаларини бузулишига, йўл қўйиб 
бўлмайдиган даражада сувнинг сизиб чиқишига, ёхуд иншоотнинг турғун-
лигини йўқолишига олиб келади. Баъзи ҳолатларда затворлар қийшайиб 
қолади. 

---

42 
III БОБ. КАНАЛЛАР ВА КАНАЛЛАРДАГИ ГИДРОТЕХНИКА 
ИНШООТЛАРИ 
 
3.1. Каналларнинг вазифаси. Уларнинг кўндаланг кесимларининг 
ўлчамлари ва шакллари. Канални трассалаш Каналлардаги сув димлаш