Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

 
2.9 - расм. Каналдаги иншоотлар тугуни: 
а-иншоотлар жойлашувининг яқинлашган схемаси; b-иншоотлар жойлашувининг 
узоқлашган схемаси; d-иншоотлар тугуни конструктив схемаси; 1-келувчи канал; 2-сув 
олувчи ростлагич; 3-димловчи иншоот. 
 

---

32 
Гидромелиоратив каналлардаги сув тақсимловчи тугунларнинг бир тури 
сув бўлгичлардир. Бундай иншоотлар каналлар тармоқларга бўлинган жойларда 
ўрнатилади ва улар ўртасида сув сарфини пропорционал бўлиш учун хизмат 
қилади. (2.10 - расм). Ишлаш режими бўйича сув бўлгичлар автоматик ва 
бошқариладиган турларга бўлинади. Конструктив белгиларига кўра сув 
бўлгичлар очиқ ва қувурли кўринишда бўлади. 
 
2.10 - расм. Каналлардаги сув бўлгичлар 
а, b - очиқ автоматик; d – қувурли. 
 
Очиқ автоматик ишлайдиган сув бўлгичлар сув сарфини тармоқлар 
ўртасида келувчи канал ҳисобий ишлаш режимида берилган доимий ўзаро 
нисбатда тақсимлайди (2.10 - расм, 
а
,b). Автоматик ишлайдиган сув 
бўлгичларнинг камчиликларидан бири шундан иборатки, агар фойдаланиш 
даврида сув сарфини берилган нисбатда ўзгартириш керак бўлса, уни бажариш 
имконияти бўлмайди. Каналда авария ҳолати юз берганда ундаги бирорта 
тармоқни беркитишга йўл қуйиб бўлмайди. Очиқ бошқариладаган сув 
бўлгичларида исталган пайтда сув сарфини бошқариш мумкин. Бундай сув 
бўлгичлар ҳар бир тармоғига очиқ ростлагичлар ўрнатилади. Ростлагичлар 
остонаси сатхи келувчи канал туби сатхига тенг қилиб олинади. Каналда авария 

---

33 
ҳолатлари юз берганда затворлар туширилиб, унга бериладиган сув сарфи 
тўхтатилади. Сўнгра келувчи каналдаги ҳамма сув сарфи иккинчи тармоққа 
ўрнатилган ростлагичдан ўтказилади. 
Қувурли сув бўлгич схемаси (2.10 - расм, d) да кўрсатилган. Бундай сув 
бўлгичларнинг ютуғи шундан иборатки, унинг устидан автотранспорт қатнови 
учун йўл ўрнатиш мумкин. Сув бўлгичларнинг ҳар бир тармоғига бир ёки бир 
нечта қаторли қувурлар ўрнатиш мумкин, уларнинг сони сув чуқурлиги ва 
гидравлик режимга боғлиқ. Қувурли сув бўлгич кириш каллаги икки тармоқ 
учун умумий қилиб ўрнатилади. Тармоқдаги қувурларни имкон қадар тўғри 
чизиқ бўйича жойлаштириш мақсадга мувофиқдир, бироқ баъзи бир ҳолларда 
буни бажариб бўлмайди, уларнинг бурилиши махсус блоклар орқали амалга 
оширилади. Блоклар йиғма ёки бетондан жойларда тайёрланади. Қувурлари сув 
бўлгичлар гидравлик режими бўйича босимли ва босимсиз режимда ишлайди