Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

12.2. Ферментлар

Ферментлар хужайрада органик бирикмаларнинг синтези ва парчаланишида маҳсус биокатализаторлар вазифасини бажарадилар. Ферментлар катализаторлар сифатида жуда катта фаолликни намоён қиладилар. Улар ташқи таъсирга ўта сезгир бўладилар. Хужайрадаги ҳар бир молекуласи супстратнинг бир неча миллион молекуласини ўзгаришга учрата олади.
Ферментлар узларнинг кимёвий табиатларига кўра оддий ёки мураккаб оқсиллардан ташкил топганлар. Уларнинг кофактор яъни оқсил бўлмаган қисмини метал ионлари ёки органик биркмалар ташкил этади.
Ферментларнинг фаоллиги улар билан бевосита боғланмаган – коферметларга боғлиқ бўлади. Коферментлар сифатида инсон организми овқат орқали қабул қиладиган дармондорилар (рибофлавин, тианин, пантатен кислота, никотинамид кабилар ҳизмат қилади). Ферментлар ҳаракатига халақит қилувчи моддалар ҳам маъум бўлиб, булар ферментатив заҳарлар ёки ингибитор деб аталади.
Ферментлар иони улар таъсирида ўзгарувчи субстратга азо- қўшимчаси қўшиш орқали келтириб чиқарилади (пептизаза, карбоксилаза, метаза, амилаза ва бошқалар). Ферментларни номлашда эмперик ва систематик номенклатурадан ҳам фойдаланилади.
Ферментларни ўрганиш биология, физиология ва биохимиядан ташқари кимё саноати учун ҳам катта аҳамиятга эга. Жуда кўп ферментлар хужайрадан ташқарида ҳам фаоллик кўрсатадилар. Улар ёрдамида саноат миқёсида этил ва бутил спиртлари, сирка, сут, лимон кислоталар, сорбит, дармондорилар ва бошқалар ишлаб чиқарилади. Ферментлар иштирокида борувчи жараёнлар нонвойчилик ва қандолатчилик саноатида, вино ва пиво тайёрлашда, тери ошлашда ва бошқа соҳаларда кенг қўлланилади.


XIII-боб УГЛЕВОДЛАР
Маъруза режаси:
1. Углеводларнинг тузилиши ва синфланиши
2. Моносаҳаридлар
3. Дисаҳаридлар
4. Полисаҳаридлар
Табиатда органик бирикмаларнинг шундай катта бир гуруҳи мавжудки, уларнинг таркибида углерод атоми билан сув маълум бир нисбатда бўлади, яъни С_n(H₂O)_m. Булар оксилаьдегидлар ёки оксикетонларга ўз ҳусусиятлари билан яқин турадилар.
Углеводлар 2 катта гуруҳга бўлинадилар: 1) моносаҳаридлар (монозлар) ва 2) полисаҳаридлар (полиозлар). Полисаҳаридлар ўз навбатида иккига – шакарсимон (олигосаҳаридлар) ва шакарга ўхшамаган полисаҳаридалрга бўлинади.