|
8.Маквзу: Ўқитувчи фаолиятида педагогик қобилиятлар ва шахсий сифатлар.
Қобилият - шахснинг индивидуал-психологик хусусияти бўлиб, муайян фаолият юзасидан лаёқати ва ишни муваффақиятли амалга ошириш субъектив шарт-шароитини ифодаловчи индивидуал психик сифатлар йиғиндисига айтилади, зарур бўлган билим, малака ва кўникмаларни эгаллаш динамикасидаги фарқпарни аниқлайди. Қобилиятлар индивидуал-психологик хусусият бўлгани сабабли, шахснинг бошқа сифатлари ва хусусиятларига, яъни ақл сифатларига, хотира ва характер хусусиятларига, ҳис-туйғуларига қарама-қарши қўйилмайди, балки улар билан бир қаторга қўйилиши керак. Қобилиятни инсон туғма, табиат инъоми сифатида тайёр холида олмайди, балки ҳаётий фаолияти давомида шакллантиради. Говард Гарднер қобилиятларни интеллектлар тўплами деб атади ва унинг етгата жиҳатини ажратиб кўрсатди. Биз интеллектнинг ушбу жиҳатларидан олтитасини ўқитувчи педагогик маҳоратини такомиллаштириш нуқтаи назаридан таҳлил қилишимиз мумкин. Психолог олим Олъга Матвеева ушбу жиҳатларни психологик технология билан кучайтириб модификациялайди ва ўқитувчининг касбий фаолиятида муҳим аҳамият касб этишини таъкидлаб, қуйидаги қобилиятларни кўрсатиб ўтади: 1. Мулоқот қилиш (коммуникатив) қобилияти: Ўцитувчининг ўқувчилар билан дарс ва дарсдан ташцари жараёнларда синфда ижобий руҳий ицлгш ярата олтии. 2. Воқеаларни олдиндан кўра олиш қобилияти: ушбу цобилият тури ҳар бир ўцитувчининг сергаклигида, ўқувчиларнинг руҳиятини, ички дунёсини кўра олгшида намоён бўлади. Шунда ўцитувчи ким нимага цодир эканлигини олдиндан башорат қила олади. 3. Эшитиш ва ҳис қилиш қобилияти: Бундай цобилиятга эга бўлган инсонлар мусицани севишади, оҳангни яхши ҳис цилишади, декламация асосида яхши ўцишади, эшитган нарсасини хотирада сақпайди, айницса. шеър ва қўшицларни севиб тинглайди. 4. Кинестетик (тери-мускул) қобилият: ўқитувчининг ўз хатти ҳаракатларини мувофиқпаштириш цобилияти, ҳаракат оҳангини ҳис цилиб йўналтиради, вацтни, ҳаракат суръатини ҳис қилиш, маиший қулайликларниярата олиш,, ҳаёт марҳаматлариданроҳатланиш. 5. Мантиқий қобилият: мулоҳаза юритишни, рацамларни, математикани, мураккаб масалаларни севиш, сабабият ва натижаларни тушунгпи малакаси, воцеликда асосийни иккинчи даражалисидан ажрата олиш; 6. Шахснинг ички қобилияти: ўз-ўзини билиш, тушуниш ва ҳис цилиш цобилияти. Эркин шахсда қўрқув ёки ноэркинлик туйгуси камдан-кам ҳолда бўлади. www.ziyouz.com kutubxonasi Қобилият ўқитувчининг индивидуал имкониятларини характерлайди. Бир хил шароитда қобилиятли ўқитувчилар ўз фаолиятларида ҳам қобилияти паст кишиларга қараганда кўпроқ ютуқларга эршпадилар. Қобилият шахснинг ҳам умумий, ҳам махсус ривожланишида тезроқ силжиб боришини, унинг ижрочилик ва ижодкорлик фаолиятларида энг юқори натижаларга эришишини таъминлайди. Қобилиятли киши мутахассисликни тез эгаллай олади ва юқори маҳоратга эришади ҳамда ишлаб чиқариш, фан ёки маданиятга янгилик кирита олади. Қобилият билимдан фарқ қилади. Билим - бу илмий мутолаа натижасидир, қобилият эса киши психологик ва физиологик тузилишининг хусусиятидир. Қобилият билим олиш учун зарурий шарт-шароит бўлиб, шу билан бирга, у маълум даражада билим олиш маҳсулидир. Умумий ва махсус билимларни ўзлаштириш, шунингдек, касбий маҳоратни эгаллаш жараёнида қобилият мукаммаллашиб ва ривожланиб боради. Қобилиятга яқинроқ турадиган тушунчалар кўникма ва малакалардир. Кўникмалар - ўқитувчининг касбий фаолияти жараёнида ҳосил қилинган тажриба ва билимлар асосида бажариладиган ишнинг мукаммал усулидир. Малакалар — ўқитувчининг онгли фаолиятни бажариши жараёнида ҳосил қилинган касбий интеллектуал фаолиятнинг автоматлашган компонентлари йиғиндисидир. Улар ўқитувчининг касбий фаолияти механизмининг асосини ташкил қилувчи жараёнлардир, улар қобилият билан биргаликда педагогик маҳоратга эришишни таъминлайдиларки, бунинг натижасида ўқитувчи касбий фаолиятида улкан ютуқларни қўлга киритади. Қобилиятли, аммо ношуд ўқитувчи кўп нарсага эриша олмайди. Қобилият кўникма ва малакаларда рўёбга чиқади. Дарҳақиқат, қобилиятли кишининг кўникма ва малакалари кўп қиррали ва мукаммаллашган бўлади. Кўникма ва малакалар етарли бўлмаган қобилиятни бирмунча тўлдириши ёки қобилиятнинг камчилигини тузатиши мумкин. Кўникмаларни умумлаштириб моҳирлик ҳам деб атайдилар. Моҳирлик ҳам қобилиятнинг ўзгинасидир. Демак, қобилият кўникма ва малакаларнинг пайдо бўлиш жараёнида шаклланади. Педагогикада ўқитувчи қобилияти - бу имкониятдир, унинг моҳирлиги зарурий даражаси фақатгина ўқитиш ва тарбиялаш жараёнида такомиллашиб боради ва ютуқларга эришишида замин яратади. Туғма қобилиятлар зеҳн дейилади. Иқгидор, истеъдод, даҳолик - инсоннинг ижодий фаолияти жараёнида эришиладиган қобилиятларнинг ривожланиш босқичлари ҳисобланади. Қобилиятлар, харакгер каби, - шахснинг фақатгина маълум фаолиятидагина мавжуд бўлган сифатларидир. Психологияда қобилият - инсоннинг касбий билим, кўникма ва малакаларни қийинчиликсиз, осонлик билан мукаммал эгаллаши ва бирор фаолият билан муваффақиятли шуғулланишига айтилади. У ўқитувчининг касбий фаолиятида ҳам ёрқин намоён бўлади. Педагогик мулоқот эса, бу ўқитувчи касбий фаоллигининг бир кўриниши бўлиб, бунда таълим ва тарбия муаммолари ўқитувчи ҳамда ўкув-тарбия жараёнининг бошқа иштирокчилари ўртасидаги ўзаро таъсир воситаси билан ҳал қилинади. Бу вазиятда ўқитувчи баҳо берувчи ролида намоён бўлади ҳамда унинг ўзи баҳо олувчи ҳисобланади. бундай ҳолларда педагогик таъсир кўрсатиш www.ziyouz.com kutubxonasi вазифалари ва воситалари ҳамда ўқитувчининг ўқувчилар билан педагогик мулоқоти куйидаги кўринишларда намоён бўлади: Коммуникатив мулоқот. Интерактив мулоқот. Перцептив мулоқот.
1. Коммуникатив мулоқотда бир томонлама ахборот узатилади. Муомала ўз ичига ҳамкорлик фаолиятининг қатнашчилари билан ўзаро ахборот алмашувини қамраб олган бўлиб, коммуникатив мулоқот сифатида тавсифланиши мумкин. Ўқитувчи ва ўқувчи бир - бирлари билан мулоқотга киришиши жараёнида мулоқотнинг муҳим воситалари бўлмиш тил ва нутқ фаолияти бевосита муҳим аҳамият касб этади.
2. Интерактив мулоқотнинг муҳим жиҳати икки томонлама бирбирига таъсир этишдир. Мулоқотга киришувчи ўқитувчи ўзаро таъсир этишда, уларнинг тарбиявий фаолиятига нафақат сўз орқали, балки фикр алмашинув, хатти - ҳаракат ва хулқ - атвори билан ўзаро таъсир ўтказиши тушунилади.
3. Перцептив мулоқотда ўқитувчи ва ўкувчилар жамоаси ўзаро бирбирларини идрок қилиши, англаши тушунилади. Бунда мулоқотга киришувчилар ўзаро бир-бирларини идрок қилиш асосида улардан бири иккинчисининг ишончини қозонади, ақлли, фаросатли, тажрибали, юксак тайёргарликка эга баркамол инсон сифатида идрок қилинади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
