Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

8.2.1. Танлаб текшириш услубининг моҳияти, стандартнинг мақсади 
ва вазифалари, амал қилиш соҳаси
Мижознинг бухгалтерия ва ички назорат тизими сифати аудит 
текширувининг бутун кейинги жараёнини белгилаб беради. Аудитор 
текширувнинг дастлабки босқичида мижоз молиявий ҳисоботларини 
ўрганиш ва бухгалтерия хизмати ходимлари билан суҳбатлашиш жараёнида 
шу молиявий ҳисоботлар тўғри ва тўлиқ дастлабки ҳужжатларга асосан 

---

156 
тузилган деган хулосага келса аудитор дастлабки ҳужжатларни танлаб 
текшириши мумкин бўлади.
Акс ҳолда, яъни молиявий ҳисоботларни ўрганиш, мижоз ички назорат 
тизимини текшириш жараёнида аудитор уларнинг сифатидан қониқмаса 
аудитор молиявий ҳисоботларни тузиш учун асос бўлган барча дастлабки 
ҳужжатларни ёппасига, ҳаммасини текшириши лозим.
Ёппасига текшириш аудитордан катта вақт ва меҳнат талаб этади. Аммо 
аудиторлик этикасига асосан аудитор молиявий ҳисоботларнинг БҲМСга 
асосан тузилганини ёки бу стандартлардан четга чиқиш бўлганини ўз 
хулосасида аниқ баён этиши керак. Бу эса аудитордан дастлабки 
ҳужжатларга таянишни талаб этади. Дастлабки ҳужжатларнинг сифати эса 
молиявий ҳисоботларнинг ҳаққоний ёки нотўғри маълумотларни акс 
эттираётганини кўрсатади. 
Аудитор мижоз молиявий ҳисоботларининг БҲМС га асосан тузилгани 
юзасидан кўпинча ўрта даражадаги ишончга эга бўлади. Бунга сабаб, 
молиявий ҳисоботларнинг баъзи элементлари бўйича бухгалтерия ҳисоби 
сифатли ташкил этилган бўлиши, малакали мутахассислар томонидан олиб 
борилиши, компьютерлашган бўлиши, самарали ички назорат тизими ташкил 
этилган бўлиши, молиявий ҳисоботларнинг бошқа баъзи элементлари бўйича 
эса бунинг акси бўлиши мумкин. Танлаб текшириш услубини ҳам айнан ўрта 
даражадаги ишончга эга бўлган холда қўллаш керак.
Аудитда танлаб текшириш услуби
– молиявий ҳисоботлар юзасидан 
ўз профессионал фикрини баён этиш учун зарурий далиллар, ҳужжатларни 
маълум тартибда, меъзонларга асосланган ҳолда танлаш ва ўрганишдир.
Танлаб текшириш услуби эҳтимоллар назарияси қонунларига 
асосланади. Танлаб текшириш услубини қўллаш учун қуйидаги омилларга 
эътибор қаратиш лозим: 
1. танлаб текшириш ҳажми;
2. кузатув бирлиги;
3. танлаш бирлиги;

---

157 
4. танлаб олиш услубияти. 
Танлаб текшириш услубини қўллаш учун маълум тўплам тузилиши 
керак. Танлаб текшириш айнан шу тўпламга нисбатан қўлланилади ва 
натижа ҳам шу тўпламга тегишли бўлади. 
Текширилаётган тўпламнинг аудиторлик ташкилоти учун маълумотлар 
танлаш қоидаларини аниқлаш ва шу йўл билан олинган натижаларни 
баҳолаш 14 сонли АФМС нинг мақсади бўлиб ҳисобланади.