Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

8.2.3. Танлаш натижаларини баҳолаш 
Ҳар қандай танлаш учун аудиторлик ташкилотининг мажбуриятлари: 
Танлашга кириб қолган ҳар қандай хатони таҳлил этиш; 
Танлашни 
амалга 
оширишда 
олинган 
натижаларни 
бутун 
текширилаётган тўпламга экстраполяциялаш, яъни татбиқ этиш; 
Танлаш рискларини баҳолаш. 
Танлашга кириб қолган хатоларни таҳлил қилишда аудиторлик 
ташкилоти биринчи навбатда танлашга кириб қолган хатоларнинг моҳиятини 
аниқлаши лозим. 
Танлашни шакллантиришда у қандай муайян мақсадларни кўзлаб 
ўтказилаётганини баён қилиш ва танлашда аниқланган хатоларни ана шу 
мақсадларга мувофиқ баҳолаш лозим. Агар кўзланган текширув 

---

162 
мақсадларига танлаб текшириш ёрдамида эришилмаган бўлса, унда 
аудиторлик ташкилоти муқобил аудиторлик амалларини бажариши мумкин. 
Аудиторлик ташкилоти хатоларнинг сифат жиҳатини, яъни уларнинг 
моҳияти ва уларни юзага келтирган сабабларни баҳолаши, шунингдек, 
аудитнинг бошқа участкаларига таъсирини аниқлаши мумкин. 
Аниқланган хатоларни таҳлил қилиб, аудиторлик ташкилоти уларнинг 
операция турлари, ишлаб чиқариш бирликлари ва бўлинмалари боғлиқ 
бўлган умумий хусусиятга эгалиги, хатоларнинг келиб чиқиш вақти ва 
ҳоказолар тўғрисида хулосага келиши мумкин. Бу ҳолда аудиторлик 
ташкилоти текширилаётган тўпламни, тегишли белгилари бўйича қуйи 
тўпламларга бўлиши ва аниқроқ натижаларга эришиш учун уларнинг ҳар 
бирини алоҳида текшириши мумкин. 
Аудиторлик ташкилоти танлашлар бўйича олинган натижаларни бутун 
текшириладиган тўплам татбиқ этиши шарт. Танлаш натижаларини бутун 
тўпламларга татбиқ этиш усуллари турлича бўлиши мумкин, лекин улар 
доимо танлашни тузиш усулларига мувофиқ келиши лозим. Агар тўплам 
қуйи тўпламларга ажратилган бўлса, уни татбиқ этиш ҳам уларнинг ҳар 
бирига нисбатан амалга оширилиши керак. 
Аудитор текшириладиган тўпламдаги хато йўл қўйиладиган миқдордан 
ошиб кетмаганлигига ишонч ҳосил қилиши керак. Бунинг учун аудитор 
тадбиқ этиш натижасида олинган тўплам хатоларини йўл қўйиладиган хато 
билан солиштиради. Агар биринчи хато йўл қўйилганидан ортиқ бўлса, 
аудиторлик ташкилоти танлаш рискларини такроран баҳолаши лозим. Агар 
уларни номақбул деб топса, у ҳолда аудиторлик амаллари доирасини 
кенгайтириши ёки ўтказилганларига муқобил бўлган аудиторлик амалларини 
қўллагани маъқул. 
Аудиторлик ташкилоти аудиторлик танлашнинг барча босқичларини ва 
унинг натижаси таҳлилини иш ҳужжатларида акс эттириши шарт.