Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Енгил вазнли қурилиш ғишти. 
Бундай ғиштларни ёнувчан 
қўшилмалар аралаштириб қолипланади. Ёнувчан қўшилмалар сифатида ёғоч 
қириндиси, туйилган тошкўмир майдаси ва туйилган тош ишлатилади. 
Юқори ҳароратда лойдаги ёнувчан қўшилмалар (майдаланган ғўзапоя) ёниб 
ўрнида ғоваклар ҳосил бўлади ва ғишт вазни енгиллашади. Ҳажм оғирлиги , 
бўйича енгил вазнли ғишт уч синфга бўлинади, яъни А синф – 700 дан 1000 
кг/м
3 
гача, Б – 1000 дан 1300 кг/м
3
гача, В – 1300 дан 1450 г/м
3
гача. 
Сиқилишдаги мустаҳкамлиги бўйича А синфи – 75, 50, 35, Б синфи – 75, 50 
ва В синфдаги ғиштлар эса 100, 75, 50 маркаларга бўлинади. 
Қурилишларда кўп тешикли ёки енгил вазнли ғиштларни ишлатиш 
натижасида ишлаб чиқариш ва ғиштни ташишга сарфланадиган харажатлар 
камаяди. Шу билан бирга бундай ғиштлардан терилган девор енгил бўлади ва 
ўзидан иссиқликни кам ўтказади ҳамда зилзила худудлари учун қулай. 
Йирик кавакли деворбоп тошлар. 
Оддий ғиштлардан девор териш 
ниҳоятда кўп меҳнат талаб қилиши сабабли, кўпгина қурилишларда улар 
ўрнига йирик кавакли тошлар ишлатилади. Қурилишда узунлиги 250-290 мм, 
эни 120-190 мм ва қалинлиги 138-288 мм бўлган сопол тошлар кўплаб 
каваклар ҳисобига кам ҳажмий массага эга бўлади. Йирик кавакли сопол 
тошлар тик ёки горизонтал кавакли қилиб чиқарилади. Қурилишда каваклари 
тик жойлашган сопол тошлар кўп ишлатилади. Аммо бундай тошлардан 
терилган деворга қоришма кўп сарфланади. Каваклари тик жойлашган
тошлар 150, 125, 100, 75 маркаларда чиқарилади. Зичлиги 1400 кг/м
3
дан 
катта. Сопол тошларнинг оғирлигини камайтириш мақсадида лой 
қоришмасига ёнувчан қўшилмалар аралаштирилган тошқол қўшилади. Сопол 
тошлар оддий ва кўп тешикли ғиштларга нисбатан катта ҳажмда ва бирмунча 
тежамлидир. Оддий ғишт билан терилган деворнинг қалинлиги йирик 
кавакли тош билан терилганига нисбатан 20 – 25% кўп бўлади. Юзи 1 м
2
бўлган бундай деворнинг оғирлиги оддий қурилиш ғиштидан қурилганига 
қараганда тахминан 2 марта кам бўлади. Ҳозирги кунда қурилишда, айниқса, 
етти ва ўнта тешикли тошлар, шунингдек, бошқа хил деворбоп профилли 
ғиштлар кўплаб ишлатилмоқда. 

---

47 
Самарали деворбоп қурилиш ғиштларига тупроқ таркибида диатомит, 
трепел тоғ жинслари бўлган узлуксиз ғовак ва бўшлиқли тошлар киради. 
Бундай ғиштларнинг афзаллиги шундаки, улар ишлатилганда деворнинг 
қалинлигини ва хом ашё харажатини (40%) камайтириш мумкин ҳамда 
транспортга кетадиган маблағ тежалади. Шунингдек, энг муҳими иншоот
оғирлигининг камайиши ҳисобига зилзила таъсирига бардошлилиги ортади.
Барча хорижий давлатларда ишлатиладиган деворбоп сопол ашёлар 
катта-кичиклиги, шакли ва хоссалари билан фарқланади. Чет давлатларда 
чиқариладиган ғиштларнинг маркаси 125 – 600 га тенг. Масалан, Германия 
стандартларига кўра деворбоп оддий ва самарали ғиштлар 14 хил ўлчамда 
(240х115х52 – 490х300х238) ва М40 дан М280 маркаларда ишлаб 
чиқарилади. Айниқса, енгил вазндаги бўшлиқли 13 та ҳар хил ўлчамли, 
маркалари М20 дан М280 гача бўлган деворбоп ғишт ва тошлар ишлаб 
чиқарилади. Зичлиги 600-1000 кг/м
3
га тенг бўлган бундай юқори мустаҳкам 
ғишт ва ва тошларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 360, 480 ва 600 
га тенгдир. Биноларнинг ички деворларини қуришда ўлчамлари 330х170х40 
мм га тенг бўшлиқли ғишт, тош ва плитлар ишлатилади. 
Хорижий давлатларда бир томонига ариқчали шакл берилган, умуман 
қоришма ишлатмасдан девор қуришга мўлжалланган ғиштлар ишлаб 
чиқарилаётгани маълум. Бундай ғиштлардан катта ўлчамдаги блоклар, 
товушдан сақловчи ғиштлар ва бошқа деворбоп буюмлар ишлаб 
чиқарилмоқда. Масалан, голландиялик мутахассислар ғишт учун елим ишлаб 
чиқаришни йўлга қўйганлар. У ғиштни цементга нисбатан жуда мустаҳкам 
ушлайди. Натижада, девор ўта мустаҳкам бўлиб, ғишт терувчиларнинг иши 
янада енгиллашади, яъни одатдаги ғишт теришда цемент қоришма қатлами 1 
см дан кам бўлмасди, янги усулда эса елимнинг қалинлиги атиги 2 мм бўлса 
бас.
Сопол ғишт ва тошлардан деворбоп панел ва блоклар тайёрлаш 
қурилиш ишларида қўл ишларида меҳнатни кескин камайтиради. Ғишт, 
панел ва блоклар тайёрлашда горизонтал ҳолатдаги махсус темир қолипларга 
ўрнатилган фиксатор мосламалар ораси ғишт билан тўлғазилади. Панеллар 
бир, икки ва уч қатламли, баландлиги бинонинг 1- ёки 2- қаватига мос қилиб 
тайёрланади. Қалинлиги эса 80, 140, 180 ва 280 мм га тенг. Бир қатламли 
панел фақат сопол тошлардан, икки қатламлисининг биринчи қатлами эса 
100 мм ли иссиқликни сақловчи ашёдан иборат. Уч қатламли панел ички ва 
ташқи қатламининг ҳар бири 65 мм ли ғишт, ўрта қатлами эса 100 мм ли 
қалинликдаги иссиқликни сақловчи ашёдан тайёрланади. Тегишли 

---

48 
мустаҳкамликни таъминлаш мақсадида ғиштлар ораларига ва чеккаларига 
пўлат арматура синчи ўрнатилади.