Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик институти

Грихастха (оилавий ҳаёт даври). Бу давр ҳам инсон ҳаётида бутунлай янги давр бўлиб, унда инсон жамият ва табиат олдидаги ўз бурчини, яъни инсониятни кўпайтириш ва уни тарбиялаш, унга илм бериш каби вазифаларини ўтайди. Бу даврнинг ҳам ўз жавобгарлиги, мажбурият ва вазифалари мавжуд бўлиб, улар ҳақида китобда батафсил баён этилган.

Ўтиш даври. Оилавий ҳаёт даври билан боғлиқ бурчларини бажарган инсоннинг хаёт тажрибаси ошади, унинг ҳаёт ва оила, инсон ва жамият ҳақидаги аввалги тушунчалари ўзгаради, ҳаётнинг аччиқ-чучуги, яхши-ёмони ва паст-баландини ажратадиган бўлиб, маълум бир хулосаларга келади. Унинг барча ҳаёт тажрибаси ва мулоҳазалари аста-секин дарвешлик даврига ўтиш лозим, деган фикрга олиб келади. Ҳинд диний-фалсафий қарашларига кўра инсон умри охирлаб бораётганида ўтган умрининг сарҳисобини қилиб, қилган барча хато, камчилик ва гуноҳлари учун тавба-тазарруъ қилиши, бунинг учун у жамиятдан узоқлашиши ва ўзини Яратганга бағишлаб, унга ибодат қилиши, яъни у дунёдаги ҳаётига тайёргарлик кўриши лозим. Бундай фикр оилавий ҳаёт бурчларини бажариш жараёнида шаклланади ва якунига етади.

Дарвешлик (тарки дунёчилик) даври. Бу даврда инсон ўз ҳаёти якунлаб бораётганини ҳис қилади ва ўзини Яратганга бағишлаш учун оила ва жамиятдан узоқлашади ва дарвешона ҳаёт кечиришга ўтади. Бундай хаёт учун энг қулай жой бу ўрмон ҳисобланган. Инсоннинг ўрмон хаёти билан боғлиқ барча илмлар Араньякларда баён этилган. Ҳаётнинг охирги босқичи учун ўрмоннинг танланиши бежиз эмас. Чунки, ўрмон инсоннинг кундалик ҳаёти учун зарур бўлган кўпгина қулайликларга эга. Ўрмонда инсон оч қолмайди, дарахтлар унга бошпана вазифасини бажаради. Ўт - ўланлар эса ўрин-кўрпа ўрнини босади. Шу сабаб ҳинд жамияти учун инсон ҳаётида ўрмоннинг аҳамияти жуда катта ва ҳаётнинг бу босқичида яшаш учун ҳар бир инсон Араньяклар китоби билан танишиб чиқиши лозим бўлган.

2) «Араньяклар». Бу китобда «Брахманлар»да белгилаб берилган инсон ҳаётининг тўртинчи даври бўлган ўрмон ҳаёти тафсилотлари баён этилган. Яъни, инсон ўрмонда қандай ҳаёт кечиради, ибодат ва тавба-тазарруъ жараёнини қандай ўтайди, ўз ибодатида қайси маъбудларга қандай қилиб мурожаат қилади ва шу каби бир қанча тафсилотлар берилган. «Араньяклар» ҳам милоддан аввалги VII-V1 асрларда яратилган, деб таҳмин қилинади.