Тобеъинлар авлоди эса бошқа барча илмлар катори, рухий тарбия ва нафсни жиловлаш илмини ҳам саҳоба лардан кабул килиб олдилар

ТАРИҚАТЛАР

Замони саодатда ва ундан кейинги дастлабки вакт ларда акоид, фикх ва бошка исломий илмлар катори тасаввуф ҳам алоҳида ажраб чиккан эмасди. Ўша давр даги мусулмонлар Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг ҳаётлик чогларида барча нарсада у зотнинг ўзларига эргашар эдилар.

Кейинчалик эса сахобалар ўзлари Куръон ва суннат дан керакли хукм ва хулосаларни чикариб олиб, амал килиб юрдилар. Ўша пайтда руҳий камолотга, зикр ва зоҳидликка мойил зотлар турли оят ва хадислардан ўз лари учун далил топиб, мазкур ишларни ўз ҳаётларига татбик килдилар.

Бу борада саҳобаи киромлар ичида тўрт рошид ха лифа, Абу Зарр Ғифорий, Абдуллоҳ ибн Амр, Абу Дар до, Абдуллох ибн Аббос, Абдуллоҳ ибн Умар, Салмон Форсий, асхоби суффа розияллоху анхум ва бошкалар кўзга кўринган эдилар.

Тобеъинлар авлоди эса бошқа барча илмлар катори, рухий тарбия ва нафсни жиловлаш илмини ҳам саҳоба лардан кабул килиб олдилар.

Улар орасидан тасаввуф йўналишини белгилашда ва унинг илм сифатида шаклланишида ўзларининг катта хиссаларини кўшган зотлар етишиб чикдилар. Булар дан Увайс Қараний, Ҳасан Басрий, Саъид ибн Мусай йаб, Жаъфар Содик ва бошкаларни барча эътироф этиб, зикр киладилар. Уларнинг тутган тасаввуфи энг тўғри тасаввуф эканига хеч ким хилоф кила олмаган.

Тасаввуф ва мутасаввифлар тарихини ўрганган олимлардан Абу Нуъайм ўзининг «Ҳулятул авлиё» ки тобида тасаввуф ила машҳур бўлган тобеъинлардан икки юз кишининг таржимаи ҳолини келтирган.
Табаба тобеъинлар авлодида Фузайл ибн Иёз ва Иб роҳим ибн Адхам бошлик кўплаб сўфийлар етишиб чикдилар.

Аста-секин рухий тарбия устозлари хам етишиб чика бошлади. Уларнинг атрофида шогирдлари ва ўз жамоа лари ҳам пайдо бўла бошлади. Бора-бора улар бошкалар дан ажралиб турадиган ўз белгиларига ҳам эга бўлдилар.

Кейинчалик бир устознинг руҳий тарбиясини олиб, ўша тарбияни хаётига татбик килиб юрган жамоа аъзо ларининг тутган йўлини «тариқат» деб номлаш одат ту сига кирди. Зотан, «тариқат» арабча «торийк>> - «йўл» сўзидан олинган бўлиб, ҳам моддий, хам маънавий йўл

ни ифода этишга ишлатилаверади. Ҳар бир тариқатнинг устози ўз шогирдлари томони дан «шайх>> дея эътироф килинди.

Ҳар бир шайх ўз тариқатининг Куръон ва Суннат га мувофик эканини, Расулуллох соллаллоху алайхи васалламнинг ўзларидан олинганини исботлаши керак эди. Бунинг учун ҳар бир шайх ўз устозининг ва устози нинг устозининг рухсатларини исботлаб, силсилани Ра сулуллох соллаллоҳу алайҳи васалламгача етказар эди.

Бу маънода аҳли тасаввуфнинг силсиласи худди му хаддисларнинг санадига ва фақиҳларнинг мазҳабига ўхшаб кетарди.

Агар тасаввуф тариқатлари тарихига назар солади ган булсак, улардан ҳозиргача машҳур бўлиб келаётган лари фикхий мазҳабларга ўхшаб, ҳижрий иккинчи асрда эмас, балки анча кейин шухрат топганларини кўрамиз.

Албатта, хар бир тарикатнинг асли Расулуллох сол лаллоху алайхи васалламга бориб такалади. Шу сабабли унинг томирлари узун ҳисобланади. Аммо маълум шайх номи ила машхур бўлган катта тарикатларнинг аксари хижрий бешинчи ва олтинчи асрларга тугри келади.

Бундан эса айнан ўша асрларда тасаввуф ўз равна кининг чўккисига чикканини билиб олсак хам булади. Келинг, тасаввур ва маълумот учун баъзи машхур тари катларни кискача зикр килиб ўтайлик: 1. Рифоъия тариқати.

Бу тариқат ўз асосчиси Аҳмад ибн Али ибн Аҳмад Рифоъий раҳматуллохи алайхининг номи билан атал ган. У киши Ирокда, Басра билан Восит орасидаги Умму Убайда қишлоғида ҳижрий 512 санада таваллуд топганлар. Ёшликларида оталаридан ажраб, етим кол ганлар ва тогаларининг тарбиясини олганлар. Аввал Шофеъий мазҳаби бўйича фиқҳни ўрганганлар. Кейин тоғаларидан тасаввуф бўйича таълим олганлар ва у ки шининг ўрнига тариқат шайхи бўлганлар. Аҳмад ибн Али ибн Аҳмад Рифоъий раҳматуллоҳи алайҳи ҳижрий 578 санада вафот топганлар. 2. Шозилия тарикати.

Бу тариқат Абул Ҳасан Шозилий раҳматуллоҳи алай ҳига нисбат берилгандир. У киши ҳижрий 593 санада туғилиб, ҳижрий 656 санада вафот топганлар. Абул Ҳасан Шозилий раҳматуллоҳи алайҳи олим, обид, зо ҳид ва машҳур сўфийлардан бўлганлар. У киши Тунис, Миср, Ирок ва Макка томонларга кўп маротаба сафар лар қилганлар. Қоҳиранинг Комилия мадрасасида кози Иëзнинг «Шифо» китобини, «Рисолаи Кушайрия»ни, «Ал-Муҳаррар ал-Важийз»ни талабаларга ўқитганлар. У киши узлатни ва маҳрумлик ҳаётини ўзларига эп кўр маганлар. Одамларга аралашиб, дунё неъматларидан бахраманд бўлиб яшаганлар. 3. Кодирия

тариқати. Бу тарикат ўз муассиси Абу Муҳаммад Муҳйиддин Абдул Кодир Жийлоний номлари билан аталган. Абдул Қодир Жийлоний рахма раҳматуллоҳи алайҳининг

туллоҳи алайҳи ҳижрий 470 санада Бағдодда таваллуд топганлар ва ҳижрий 562 санада ўша ерда вафот этган лар. киши машҳур факих бўлиб, ҳам шофеъий, хам ханбалий мазҳаби ила фатво берар эдилар. 4. Мавлавия тарикати.

Мавлоно Жалолуддин Румий раҳматуллоҳи алай хига нисбат берилган бу тарикат Онадўлида кенг тар калган эди. Мавлоно Жалолуддин Румий раҳматуллоҳи алайҳи ҳижрий 604 санада таваллуд топганлар. У киши нинг насаблари ота тарафдан Абу Бакр Сиддикка, она тарафдан Мовароуннахрда хукм сурган хоразмшохлар сулоласига бориб такалади. У киши кўплаб сафарлар дан кейин Султон Алоуддин Салжукийнинг пойтахти Кўния шаҳрида узок вакт яшаб, ўша ерда вафот этиб, дафн килинганлар. У киши шаръий илмларни кўзга кў Ринган ҳанафий факих бўлган ўз оталаридан олганлар. Мавлоно Жалолуддин Румий рахматуллохи алайхи ўз умрларининг биринчи даврида мударрис, воиз ва факих бўлганлар. Кейин эса сўфийлик, шоирлик ва хакимлик билан шухрат козонганлар. 5. Яссавия тарикати.

Бу тарикат улуғ мутасаввиф Хожа Аҳмад Яссавий рахматуллохи алайхининг номлари билан аталгандир. У киши ҳижрий 562 фот этганлар. Хожа Ах мад Яссавий раҳматуллоҳи алайҳи шайх Юсуф Ҳамадо нийнинг халифаларидан бўлганлар. У киши Бухорода тахсил олганлар. Яссавийлик тарикати силсила жиха тидан накшбандликка алокадордир. Бу тарикатда зикр жаҳрий булади.

6. Накшбандия тариқати. Бу тарикат Шох Накшбанд исми билан машҳур бўл ган Мухаммад ибн Муҳаммад Баҳоуддин Бухорий рах матуллохи алайхига нисбат берилади. У киши ҳижрий 717 санада Бухоро якинидаги Қасри Орифон кишлоги да дунёга келганлар. Ўн саккиз ёшларида уйланганлар. Шайх Саммосий ва Амир Кулол рахматуллохи алай химодан руҳий тарбия олганлар. Шу билан бирга, ша риат уламолари ва олимларнинг Расулуллох соллаллоху алайҳи васалламнинг суннатлари хусусида олиб бори ладиган суҳбатларида доимий равишда иштирок этар эдилар. У киши икки марта ҳаж зиёратини адо этганлар ва Форс хамда унинг атрофидаги кўплаб Ислом юрт ларига сафарлар килганлар. Шоҳ Накшбанд рахматул лохи алайхи хижрий 791 сана рабиъул аввал ойининг учинчи куни, душанбага ўтар кечаси вафот этганлар.

Ҳазрати Баҳоуддин раҳматуллоҳи алайҳи бутун умр бўйи ўз муридларини суннати Муҳаммадия йўлида тарбиялаб ўтдилар. У кишининг кўлларида ўн минглаб муридлар камол топди. Шоҳ Накшбанд раҳматуллоҳи алайҳининг тариқатлари ҳозирги кунда ҳам дунёнинг кўплаб юртларида кенг тарқалгандир. Шайх Абдуллох Деҳлавий Накшбандия тариқати ҳа

кида куйидагиларни ёзади: «Бу тарикат Ҳақ таолонинг ҳузурида доимий хо зирликдир. Ислом акийдасини, Аҳли сунна вал жамоа акийдасини мустахкамлашдир ва Набий соллаллоху алайхи васалламнинг суннатларига эргашишдир».

Уламолар Муҳаммад Мурод Узбакийнинг Нақшбан дия тариқати ҳакида айтган куйидаги гапларини ривоят киладилар:

<<У сахобаи киромларнинг асл ҳолича, зиёда хам, нуксон хам бўлмай қолган тариқатидир. У ботинда хам зохирда ҳам барча ҳаракат ва саканотларда суннатга ва азийматга комили илтизом килган, бидъат ва рухсатдан батамом четда бўлган ҳолда ибодатда бардавом бўлиш дан иборатдир».
Шайх Амин Алоуддин Накшбандий узининг «Накш бандия тариқати недир?» номли китобида куйидагилар ни ёзади:

«Мухаккик уламолар Накшбандия тарикати хакида

куйидагиларни таъкидлайдилар: Накшбандия тасаввуфи ўртача ва муътадилдир. У сулукдаги муътадиллик, шариатга эргашиш, тарикат нинг осонлиги билан ажралиб туради. У хусусан, дин уламолари ичида кенг таркалган. Накшбандий суфий

нинг калби Аллох билан, жисмонани банани и да на болни од тоа ни.

Бу тарикатдаги эътиборни узига тортадиган энг му ҳим нарса - сокинлик, яъни унинг риёдан холи булмай диган бакирик-чакирик, тараннум ва тинглашлардан узокдалигидир.

Накшбандия тариқатидаги зокир намоздан кейин пок холида, киблага караб ўтириб олиб, тилини тангла йига теккизиб, калби тил ҳаракати ила бирлашиб, Ал лохни зикр килади».