Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти

8 - ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ

СУЮҚЛИКЛАРНИНГ ИЧКИ ИШҚАЛАНИШ КОЭФФИЦЕНТИНИ

СТОКС УСУЛИ БИЛАН АНИҚЛАШ


Ишнинг мақсади: Стокс усули-суюқлик ичида тик йўналишда ҳаракатланувчи шарчага таъсир этувчи кучларнинг мувозанат шарти асосида суюқликнинг ички ишқаланиш коэффицентини аниқлаш.
Керакли асбоб ва буюмлар: узунлиги 100-150 см ва диаметри 10-15 см бўлган цилиндирик шиша идиш: текшириладиган суюқлик, кичик қўрғошин ва металл шарчалар,секундомер, чизиғич.
Назарий қисм
Ҳар қандай суюқликларнинг бир қатлами иккинчи қатламига нисбатан ҳаракатланганда улар орасида ишқаланиш кучлари ҳосил бўлади.Тезроқ ҳаракат қилаётган қатламга тезлаштирувчи куч таъсир этса,аксинча секинроқ ҳаракат қилаётган қатлам томонидан тезроқ ҳаракат қилаётган қатламга секинлантирувчи куч таъсир этади.
Бу куч ўзаро ҳаракатланувчи суюқлик қатламларининг сиртига уринма равишда йўналган бўлади.
Тажрибалар ишқаланиш кучи текширилаётган қатламлар юзасига ва қатламлар орасида тезликнинг қанчалик тез ўзгаришига боғлик эканини кўрсатади.


Бир-биридан Z масофада бўлган икки қатлам мос равишда U₁ ва U₂ тезликлар билан оқаётган бўлса, (23-расм) тезликлар фарқи U=U₁-U₂ бўлади.
Қатламлар орасидаги масофа оқиш тезлигига тик йўналишда олинади. Бир қатламдан иккинчи қатламга ўтганда тезликнинг қанчалик тез ўзгаришини кўрсатувчи катталикга N_u=U/Z тезлик градиенти дейилади.Демак тезлик градиенти оқиш тезлигига тик йўналишда бирлик қатламда тезликнинг ўзгаришига тенг экан. Градиент тезликнинг ортиш йўналишида олинади. 23-расм.
Ньютон ички ишқаланиш кучи F,тезлик градиенти N_u ва ишқаланувчи қатламлар юзаси S га пропорционал бўлишини кўрсатади, яъни: (1)
Суюқликнинг хусусиятига боғлиқ бўлган катталик  суюқликнинг ички ишқаланиш коэффиценти ёки ёпишқоқлик коэффиценти дейилади.
Формула (1) дан (2)
Бунда S=1 ва Nu=1 десак =F бўлади.
Демак ички ишқаланиш коэффиценти қиймат жиҳатидан тезлик градиенти бир бирликка тенг бўлганда бирлик юзада ҳосил бўлган ички ишқаланиш кучига тенг бўлар экан. Ички ишқаланиш коэффицентининг бирлиги қилиб СГС системада Пуаз қабул қилинган. 1 Пуаз тезлик градиенти 1cм/с/см бўлганда 1 см² юзага 1 дина куч таъсир эта оладиган суюқликнинг ички ишқаланиш коэффицентидир.
СИ системасида ички ишқаланиш коэффицентининг бирлиги

Суюқликларнинг ички ишқаланиш коэффиценти суюқлик табиатига боғлиқ бўлиб, ҳароратнинг ортиши билан камаяди.