Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

Куртак пайвандлаш техникаси.
Пайвандтаг пўстлоғи лой ва чангдан тозаланиб, пайвандтаг танаси пастки қисмидан Т шаклида кўндалангига 3 см да кесилади, кейин пастдан 3-4 см да кўндаланг кесилган жойгача танани шикастламай пўстлоғи тилинади. Сўнгра пичоқнинг иикнчи пластмассали учи билан пўстлоқ очилиб кенгайтирилади.
Сўнгра бироз ёғоч қисми билан (қоғоз қалинлигида) кесиб олинган куртак барг бандини юқори томонга қаратиб кесилган жойга ўрнатилади, икки бармоқ билан пастдан юқорига қараб босиб чиқилади, тайёрланган плёнка лентаси билан куртакни очиб қолдириб ўраб чиқилади ва боғлаб қўйилади. Агар куртак ёғочлик қисмининг учи бироз чиқиб қолса, кўндаланг тилинган жойнинг чизиғига тақаб кесилади.
Пайвандлаш иши тугагандан сўнг куртакларнинг тўла тутиб кетиши учун дала қондириб суғорилади, ер етилгач юмшатилади. Яхши ўрнатилган куртаклар 15-16 кунда тутади. Кўчатларни текшириб куртакнинг тутган ёки туманганлигини аниқланганча, боғлов материали юмшатилади. Агар пайванд қилинган куртак тутган бўлса, барг банди қўл тегиши билан тушиб кетади, тутмаган бўлса, барг банди қуриб куртак пўстлоғи буришган бўлади.

13-МАЪРУЗА. СУБТРОПИК ЎСИМЛИКЛАРИГА ШАКЛ БЕРИШ ВА БУТАШ
Субтропик ўсимликларига шакл бериш ва буташ бошқа мевали ўсимликларга ўхшаб дарахтнинг узоқ яшаши, навдаларнинг пишиқ, мустаҳкам бўлиши, ҳаво, ёруғликдан тўла фойдаланишини, ҳосилни юқори ҳосил беришини таъминлайди.
Ўзбекистон шароитида субтропик ўсимликларига шакл бериш ва буташ баҳордан сентябргача давом этади. Шакл бериш кўчат ўтказилгандан бошланиб, то дарахт ҳосилга киргунча давом этади. Буташ эса ўсимлик умрининг охиригача давом этади. Шакл берилмаган ва буталмаган дарахтлар узоқ яшамайди, ҳосили ҳам жуда паст сифатсиз бўлади. Дарахтларга шакл бериш ва буташдан асосий мақсад кўп ва сифатли ҳосил берадиган дарахтни яратишдир. Бунинг учун шохларни тўғри жойлашишини таъминлаш зарур. Дарахтга яхши шакл берилса ва буталса, дарахтларни парвариш қилиш, касалликларга ва зараркунандаларга қарши курашиш, ҳосилни йиғиб териб олиш ишлари осонлашади. Ёш дарахтларга шакл беришда буташнинг икки усули қўлланилади. Биринчи усули новдалар ва айрим шохларни қисқартиш, иккинчи усули новда ва шохларни сийраклаштириш. Қисқартиришда дарахтнинг умумий ҳолатига навдаларнинг ўсиш кучига қараб новдалар ёки айрим шохчалар турли узунликда қисқартирилади, чалкаш, синган, навдалар ва шохчалар олиб ташланади. Мевали дарахтларнинг ўсиши ва ҳосилдорлигига буташнинг қайси усули қандай даражада таъсир кўрсатиши аниқлангандан сўнг, ўша усул қўлланилади.
Ёш дарахтнинг навдалари бўйига қисқартирилганда , навдалар бўйича ўсмай энига йўғонлашади. Бу эса мустаҳкам шох-шабба ҳосил бўлишига имкон беради. Ўсув даврида язши ўсган навдалар кўпроқ кесилади, ўсиши суст бўлган навдалар камроқ кесилади ёки қисқартирилмайди.
Дарахтлар 2-3 йилда бир марта сийраклаштирилади. Мева дарахтларига шакл беришнинг сийрак ярусли, косасимон, бутасимон шакл бериш усуллари бор. сийрак ярусли усул кучли ўсувчи меваларда қўлланилади. бунда дарахтда лидер сақланади. субтропик ўсимликлардан хурмо, чилонжийдага косасимон шакл берилади. Бунда ўтказилган кўчат танасида 5 та асосий шохлар ярус шаклида жойлаштириб марказий тана ёки лидер олиб ташланади, бутасимон усулда анор, анжир ўстирилиб бунда лидер бўлмасдан пастдан ўсиб чиққан таналардан иборат бўлади. Бу усулда қорақат (смородина) ва булдурғун (малина) ўсимликлари ўстирилади. Дарахтларга шакл бериш ва буташда катта шохлар кесилганда уларнинг кесилган жойига боғ малҳами ёки алиф суркаб қўйилади. Акс ҳолда ёғингарчилик таъсирида ёки ўша ердан намнинг маълум миқдорда буғланиши натижасида кесилган жой қуриб чириши мумкин.