Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети архитектура ва қурилиш факултети “Қурилиш материаллари ва буюмлари” фани бўйича

2. ТОЛАСИГА КЎНДАЛАНГ ТАҚРИБИЙ СИҚИЛИШГА МУСТАҲКАМЛИК ЧЕГАРАСИНИ АНИҚЛАШ

Асбоб ва ускуналар: 5 тоннали гидравлик пресс, штангенциркуль, ёғоч намуналари.
Ишлаш тартиби: Ёғоч толаларига кўндаланг тушадиган куч таъсирида сиқилишга мустаҳкамлиги бирмунча кичик бўлади, чунки ёғоч толалари узунаси бўйлаб бўшлиқлар ва хужайралар билан ўзаро ажралиб туради, бинобарин, куч таъсирида у осонгина эзилади. Ёғочнинг толаларига кўндаланг мустаҳкамлиги толалари бўйлаб аниқланган мустаҳкамлик чегарасидан 5-10 марта кичик бўлади. Синаш учун рандаланган (радиал кесими бўйлаб олинган) тахтадан 20х20х60 мм ли учта намуна арралаб олинади. Намуналардаги йиллик халқаларнинг йўналиши улар бўйича параллел бўлиши керак. Худди шундай ўлчамдаги намуналардан учтаси тангентал кесими бўйлаб синашга тайёрланади. Намуна пресс таянчининг ўртасига қўйилади ва расмдаги схема бўйича сиқилади (эзилади). Намунага тушаётган кучни ўрта ҳисобда минутига 100 Н дан ошириб берилади (расм). Синаш вақтида, намунага ўрнатилган индикатор орқали унинг қанча мм га эзилганлиги кузатилади ва олинган натижалар асосида расмдагидек эгри чизиқ чизилади. Олинган эгри чизиқнинг бир хил йўналишдан ўнг томонга қияланган нуқтаси синалаётган ёғоч намуна учун шартли бузувчи куч Р ҳисобланади. Синаш ишлари радиал ва тангентал кесим бўйлаб тайёрланган намуналар учун бир хил усулда бажарилади. Толаларига кўндаланг сиқилишга мустаҳкамлик чегараси қуйидаги формуладан топилади:
R_сиқ = МПа:
бу ерда: Р – намунани бузувчи куч, Н(КгС).
S – намунанинг куч таъсир этаѐтган юзаси, см²
Ёғоч жинси -_________________Ҳаво ҳарорати -________Ҳаво намлиги - ________
Расм. Ёғоч наму-наси толаси бў-йича ва толасига кўнда-ланг сиқилишга мус-тахкамлик чегараси-ни аниқлаш схемаси.
1-индикатор;
2-ёғоч намунаси

Ёғоч бир хил намликда бўлса ҳам унинг сиқилишдаги мустаҳкамлиги катта кўрсаткичларда ўзгариши мумкин. Масалан, 15% намликдаги эманнинг толалари бўйлаб сиқилишга мустаҳкамлик чегараси ўрта ҳисобда 320 дан 650 МПа гача ўзгаради. Олинган натижалар қуйидаги жадвалга ёзилади стандарт талаблари билан билан таққосланади.

№	Кўндаланг кесими ўлчамлари, см.		Бузувчи куч, КгС	Намлик, %	Толаси бўйича сиқилишга мустахкамлик чегараси МПа (КгС/см^2)
	а	b
1
2
3
4
5
Ўртача қиймати