Мавзуни мустақил ўзлаштириш бўйича саволлар Озбекистон Республикаси пул тизими шаклланиҳ босқичлари
2.Ўзбекистон Республикаси пул тизими элементлари
3.Пул ислоҳатлари ҳақида тушунча
4. Озбекистон Республикаси пул ислоҳатларини амалга оширилганлигининг асосий сабаблариПул муомаласининг тизими неча қисимга ажралади?
5.Кредит пулларнинг неча турлари бор?
6.Ўзбекистонда пул тизимини ташкил этишнинг босқичлари.
7.Ўзбекистонда миллий валютанинг барқарорлигини таъминлаш йўллари.
8-мавзу: Инфлясия ва унга қарши курашиш йўллари Режа: Инфлатсиянинг моҳияти, пайдо бўлиш сабаблари ва у бўйича ички ва ташқи омиллари. Инфлатсия тўғрисида назария ва қарашлар.
Инфлатсиянинг турлари ва кўрсаткичлари.
Пул муомаласини барқарорлаштириш ва инфлатсияни бартараф этиш йўллари (тадбирлари).
Пулни барқарорлигини таъминлашда Марказий банк пул - кредит сиёсатининг хусусиятлари
Адабиётлар: 2, 14, 23, 37, 39, 40, 49, 55, 67. Таянч тушунчалар:Инфлатсия. Уни пайдо бўлиш сабаблари. Инфлатсияни ички ва ташқи омиллари. Инфлатсиянинг судралувчи, сузиб юрувчи, шиддатли, талаб, кутилаётган ва бошқа турлари. Дефлатсия. Дезинфлатсия. Нуллификатсия, револватсия, деволватсия. Динаманатсия. Инфлатсияни бартараф этишда давлатнинг узоқ ва қисқа муддатли чоралари. Пулни барқарорлигини таъминлашда Марказий банк пул-кредит сиёсатининг хусусиятлари.
Марузани ўтишда қўлланиладиган педагогик технологиялар Фан бўйича тузилган таълим технологиялари услубий қўлланмага асосан маъруза давомида “Ақлий ҳужум”, “Блитс-сўров”, “Кейс-стади” ва бошқа усулларидан фойдаланилади.
8.1. Инфлатсиянинг моҳияти, пайдо бўлиш сабаблари, у бўйича ички ва ташқи омиллар. Инфлатсия тўғрисида назария ва қарашлар. Инфлятсия лотинча “инфеотио” сўзидан олинган бўлиб шиш, бўртиш, кўпчиш маъносини англатади.Инфлятсия сўзи ХИХ аср ўртасидан бошлаб иқтисодий термин сифатида қўллана бошлаган, унгача тиббиётда ҳавфли усма касалини ифодалашда қўлланилган, лекин у ҳақиқатда ҳам умумиқтисодиёт учун хавфли.Инфлятсия сўзининг иқтисодий маъноси-муомалада мавжуд бўлган товарлар ва уларнинг баҳосига ва миқдорига нисбатан кўп пул чиқариш демакдир.
Инфлятсия сўзи пул муомаласи соҳасида АҚШнинг Шимолий ва Жанубий штатлари ўртасида бўлган гражданлар урушида муомалага жуда кўп миқдорда (450 млн. грин бек) қоғоз пуллар (доллар) чиқарилган вақтидан бошлаб қўлланила бошлаган. Шунда пулни сотиб олиш қобилияти икки йилдан кейин 50% га тушиб кетган.
Тарихга кўра уруш ва бошқа офатлар сабабли давлат харажатларининг ошиб кетиши, инфлятсия билан узвий боғлик. Масалан Англияда кучли инфлятсия ХИХ асрнинг бошида Наполеон билан уруш даврида, Франсияда франсуз револютсияси даврида, Россияда ХИХ асрнинг ўрталарида намоён бўлган. Германияда жуда юқори суръатлардаги инфлятсия 1923- йилларда бўлиб, муомаладаги пул массаси 496 квинтиллион маркага етган ва пул бирлиги триллион маркага қадрсизланган. Олдинги инфлятсияларнинг хусусияти шундаки, улар маълум давр ва шароитлардан кейин намоён бўлган. Ҳозирги давр инфлятсияси одатда доимий (хроник) характерга эга бўлиб, хўжалик фаолиятнинг барча соҳаларини қамраб олиш билан, пул омилларидан ташқари бошка иқтисодий омилларга таъсир қилиши билан фарқланади.
Инфлятсиянинг асосий сабаблари.
А) жамгарма ва истеъмол ўртасидаги
Б) Талаб ва таклиф ўртасидаги
С) Муомаладаги пул массаси ва хўжаликларнинг нақд пулга бўлган талаби ўртасидаги номутаносибликлардир.
Булардан ташқари пул талабининг товар таклифидан ошиши натижасида пул моумаласи қонунининг бузилиши, ишлаб чиқариш харажатларининг ўсиши натижасида товарлар баҳосининг ошиши ва шу сабабли пул массасининг ортиб бориши, ишлаб чиқаришни қисқариши, баъзан буджет дефиситини қоплаш учун қўшимча пул чиқариш ва бошқалар ҳам сабаб бўлади.
Инфлятсияни юзага келишида ички ва ташқи омилларнинг таъсири мавжуд.
Ички омилларга мамлакатни монетар-пул сиёсати ҳамда хўжалик фаолияти билан боғлик (номутанос иблик, баҳолардаги давлатни якка ҳокимлиги, нотўғри кредит сиёсати, пул муомаласи қонунининг бузилиши ва бошқалар).
Ташқи омилларга жаҳон иқтисодиётида бўлган инқирозлар (хомашё, ёқилғи, валюта бўйича), давлатнинг валюта сиёсати, давлатнинг бошқа давлатлар билан бўладиган ноқонуний оператсиялари ва бошқалар киради.
Юқоридагилардан келиб чиқиб инфлятсия деб ижтимоий ишлаб чиқариш ривожланишида юзага келувчи диспропорсиялар сабабли товарлар ва хизматлар баҳосининг умумий ва тўхтовсиз ўсиш натижасида пул муомаласи қонуннинг бузилиши оқибатида пул бирлигининг қадрсизланишига айтилади.
Инфлятсия қуйидаги шаклларда намоён бўлади.
1.Товар ва хизматлар баҳосининг узлуксиз ва тартибсиз ўсиб бориши натижасида пулнинг қадрсизланиши ва уни сотиб олиш қобилиятининг тушиб кетиши.
2.Чет эл валютасига нисбатан миллий валюта курсининг тушиб кетиши.
3.Миллий пул бирлигида олтин нархининг ошиб бориши ва бошқалар.
Инфлятсиядан фарқлироқ, дефлятсия нарх-наво пасайиши, пул қадрини ортишини билдиради. У сабабли инфлятсиядан ютқазишлар дефлятсия ёрдамида қопланишлар содир бўлади.
Бундан ташкари дезинфлятсия тушунчаси мавжуд бўлиб, у баҳолар ўсиши суръатини пасая бошлаганини англатади.
Инфлятсия тўғрисида айрим назария ва қарашлар ҳам мавжуд. Жумладан А.Кодиров ва бошқалар (Економическая теория. Тошкент 1999 йил 182 бет.) инфлятсиянинг ижобий томонларига уни товарлар бозорини жонланишини, рағбатлантириш, ишчанлик фаоллигини ошиши, ишлаб чиқаришни кенгайиши асосида бандлик даражасини ошишига олиб келишини таъминлайди. Шунинг билан бирга дейди муаллифлар бу ҳолатлар вақтинчалик бўлиб пировард натижада у иқтисодиётга сезиларли даражада зиён етказади.
Бандлик даражасининг Кейнс моделига кўраиқтисодиёт тараққиётида ё инфлятсия ёки ишсизлик юз беради, иккалиси бир йўла содир бўлиши мумкин эмаслиги таъкидланади.
Филипс эгри чизиги назариясига кўра инфлятсия билан ишсизлик тескари боғлиқликга эга. Бу меҳнат бозорининг балансланмаганлиги, иш кучининг етишмаслиги асосида иш ҳақининг ошиши туфайли маҳсулот етиштириш харажатларнинг ошиши билан боғлик.
Инфлятсиянинг ўсиш суръатлари тўғрисида гап кетганда уни сон жиҳатдан аниқланиши бўйича «70 лар қоидаси» усули мавжуд бўлиб унга кўра ҳар йили инфлятсия даражаси маълум бўлса, баҳолар икки карра ошиши учун неча йил кераклигини аниқлаш мумкин. Бунинг учун «70»ни ҳар йилги инфлятсия даражасига бўлиш керак.Шундан келиб чиқиб инфлятсиянинг йиллик даражаси 5% бўлса баҳолар даражаси 14 йилдан кейин, икки карра ошиши керак. Агар ҳар йиллик инфлятсия даражаси 20% бўлса баҳолар даражаси 3 йилдан кейин икки карра ошиши кераклигини таъкидлайди. Профессор Ш.З.Абдуллаева (Пул кредит ва банклар Тошкент 2000 йил 99-100 бетлар.)
