Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

3.2.Пулнинг металлик ва номиналлик назариялари
Металлик назарияси – дастлаб ХВИ – асрнинг охири ХВИИ – асрнинг бошларида капитализмнинг ривожланган мамлакати Англияда юзага келди. Бу назариянинг асосчиларидан бири У.Стеффард (1554-1612 й.) эди. У ўз қарашларини 1581-йилда Лондонда чоп этилган “Ватандошларимизнинг баъзи одатий аризаларининг қисқартмаси” номли пулнинг металлик назариясига оид асарида баён этди. Унинг давомчилари бўлиб Англияда Т.Мен (1571-1641 й.), Д.Норс (1641-1691 й.), Франсияда А.Монкретен (1575-1621 й.), Италияда Ф.Тамани (1528-1787 й.) ва бошқалар ҳисобланади.
Ушбу назария намоёндалари:

1. 
   Фақат қимматбаҳо металлар (олтин ва кумуш) пул вазифасини ўтай олади.
   
2. 
   Жамиятнинг бойлиги қимматли металларнинг мавжуд заҳираси билан ўлчанади.
   
3. 
   Бу бойликларнинг манбаи савдодадир дейдилар.
   

Европа давлатлари томонидан қимматли металларга бой бўлган ерларни босиб олиниши каби шарт-шароитлар ушбу назарияни келиб чиқишига асос бўлган. Ушбу назария асосчилари вақти келиб муомаладаги метал пуллар ўрнини қоғоз пуллар эгаллаши ва бу жараённинг қонунийлигини тушиниб етмаганлар. Улар савдо буржуазияси манфаатларини ҳимоя қилган.
Номиналлик назарияси ХВИИ-ХВИИИ- асрларда Англияда пайдо бўлган. Бу назариянинг намоёндалари бўлиб инглиз руҳонийси Дж.Беркли (1683-1775 й.) ва иқтисодчи Дж.Стюарт (1712-1780 й.) лар ҳисобланади. Кейинчалик бу назарияни Германиялик Г.Кнаппи (1842-1926 й.), инглиз иқтисодчилари Ж.Стюарт ва Н.Барбоннилар давом эттиришган.
Номиналистлар:

1. 
   Пулни давлат вужудга келтиради, пулни қиймати давлат томонидан аниқланади. (шунинг учун уни давлат пул назарияси деб ҳам юритилади – Г.Кнаппи).
   
2. 
   Пулни қиймати унда кўрсатилган номинали билан аниқланади. Улар тўла вазнга эга бўлган муомаладаги метал пуллар борган сари маълум қисми эскириб ёъқолиб боришини унитадилар. Улар пулнинг барча товарлар қийматини ўзида акс эттирувчи умумий эквивалент сифатидаги табиатини тушунадилар. Пулни таркиби ундаги олтин грамм билан белгиланишини унутдилар. Улар пулнинг ўзига хос қонуниятлар асосида ҳаракат қилиши ва бу қонуниятлар инсон томонидан бевосита бошқарилмаслигини англаб етмадилар.