Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

10.4 Кредит ресурслари, кредит хатари ва таъминоти
Маълумки, кредит ресурсларининг ривожланиши, кредитга бериладиган маблағларнинг ҳажмига кўп жиҳатдан боғлиқ. Бу эса маълум даражада вақтинча бўш бўлган ресурсларини ташкил этади.
Шундай кредит ресурсларига қуйидагилар киради:

1. 
   Товарларни сотиш ва янги моддий қийматларни сотиб олиш вақтларининг бир бирига мос келмаслиги туфайли юзага келадиган бўш пул маблағлари.
   
2. 
   Товарларни сотишдан тушум билан иш ҳақи тўлаш вақтлари орасида вақтинча фойдаланилмаган пул маблағлари
   
3. 
   Кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш жараёнида йиғиладиган ва капиталлаштириш учун мўлжалланган қўшимча маблағлар
   
4. 
   Аҳоли даромадлари ва жамғармалари
   
5. 
   Марказий банк томонидан тижорат банкларини ўз маблағлари етишмаганда кредит бериш
   

Ушбу ресурслардан самарали фойдаланишни таъминлаш кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш узлуксизлигини таъминлаш билан бирга банклар молиявий – иқтисодий фаолиятини яхшилашга олиб келади.

Шунинг билан бирга кредит муносабатлари айрим хатарлардан ҳам холи эмас.
Кредит хатари – қарздорнинг қарзга олинган пул ва унинг фойдасини кредиторга қайтараолмаслик хатари. Хатарни олдиндан баҳолаёлмаслик банклар ва бошқа кредиторларга маълум даражада зиён етказади. Бунда кредит хатарини олдиндан суғурта қилдириш мумкин. Ҳар бир кредитор айни пайтда ўзининг бошқа бир кредит муносабатларида дебитор (қарздор) бўлиши ҳам мумкин.
Кредитлар ва уларнинг қайтарилишини таъминловчи асосий ҳужжат бўлиб банк ва кредит олувчи ўртасида тузилган шартнома ҳисобланади. Кредит шартномаси шартларини бажарилишини кредит таъминланганлигининг шарти сифатида қабул қилар экан кредитнинг таъминланганлиги учун қабул қилинадиган мулк тез сотиладиган, олдин бирор бир мажбурият бўйича гаровга қўйилмаган, корхонага тегишли бўлган мулк бўлиши керак.
Маълумки, кредит таъминотига нафақат мулк, суғурта компаниясининг кафолати,учинчи шахс кафиллиги, қарз олувчи томонидан олинган кредитни қайтармаслик хатарининг тижорат банки фойдасига суғурта қилинганлиги тўғрисидаги суғурта полиси ҳамда таъминотнинг қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа турларининг бири тақдим этилади.
Умуман, кредитнинг тегишли гаров воситалари билан таъминланганлиги қарз олувчи ўзига олган мажбуриятларни бузган тақдирда қарз берувчининг мулкдорлик манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлайди. Хўжалик субъектларига таъминланмаган кредитларни берилиши банк кредитларининг банкка қайтиб келмаслигига асос ҳисобланади. Бу ўз навбатида банкнинг ликвидлигига, унинг рентабеллигига катта таъсир кўрсатади. Шунинг учун ҳам бозор иқтисодиёти шароитида банклар томонидан бериладиган кредитларнинг товар – моддий ва бошқа гаров воситалари билан таъминланган бўлишига алоҳида эътибор қаратилади. Бу нафақат банкларни, балки умумиқтисодиётни барқарорликка эришишида муҳим аҳамиятга эга.