Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

2. Глоссематиклар лингвистик бирликлар ўртасидаги тобе муносабатни ифодалаш мақсадида функция атамаси қўллайди. Функция аъзоларини ифодалаш учун эса функтив атамасидан фойдаланишади. Функция доирасида қўлланилиши зарур бўлган функтив барқарор (константа), зарур бўлмаган функтив эса ўзгарувчан ҳисобланади. Константа (яъни барқарор) ва ўзгарувчанлик асосида учта муҳим муносабат ажратилади: 1)интердепенденция; 2) детерминация; 3) констелляция.
Интердепенденция атамаси остида икки константа ўртасидаги ўзаро тобелилик, яъни бири иккинчисининг бўлишини тақозо этиши тушунилади. Бундай муносабатда бири иккинчисисиз мавжуд бўлмайди. Масалан, лисоний бирликларнинг маъно плани билан шакл плани ўзаро шундай муносабатда бўлади. Константа ва ўзгарувчан бирликлар ўртасидаги бир томонлама муносабат детерминация ҳисобланади. Бу муносабатда бир аъзо иккинчисининг бўлишини тақозо этади. Сифатнинг аниқловчи вазифасида келиши учун аниқланмишнинг бўлиши зарур. Унинг бўлиши тақозо этилади. Лекин аниқланмиш вазифасидаги от аниқловчисиз ҳам ишлатилаверади. Функция аъзоларининг бири иккинчисини тақозо этмаса, бундай муносабат констелляция саналади. Масалан, равиш билан феъл ўртасидаги муносабатда бирининг бўлиши иккинчисига боғлиқ эмас (Нурмонов А.2009: 95).
3. Л.Ельмслев Ф.де Соссюрнинг тилга берган таърифларини жамлаб, унда қуйидаги хилма-хилликка дуч келишни қайд этади: а) социал шарт-шароит ва моддий ифодаланишга боғлиқ бўлмаган соф шакл сифатида тушуниш; б) турли моддий ифодаланишга боғлиқ бўлмаган, лекин маълум социал реаллик билан боғланган моддий шакл сифатида тушуниш; в) турлича моддийлашиш хусусиятига эга бўлувчи ва маълум социал жамоа томонидан қабул қилинган кўникмалар йиғиндиси кабилар. Л.Ельмслев тилга хос ана шу уч хил моҳиятни муфассал изоҳлаш мақсадида учта терминни, яъни схема, норма (меъёр), узус кабиларни истеъмолга киритади. Ууларга зид бўлган тўртинчи аъзо сифатида нутқ актини келтиради. Бу узвийликдаги схема, норма, узуслар тилни, нутқ акти эса тилга қарама-қарши қўйилган нутқни тақозо этади. Схема социал шарт-шароит ва моддий ифодаланишга боғлиқ бўлмаган соф шакл сифатида намоён бўладиган тилни ифодалайди. Норма атамаси остида социал қўлланиш билан боғлиқ, лекин моддий шакл билан боғлиқ бўлмаган тил тушунилади. Узус атамаси остида тил маълум жамият томонидан қабул қилинган ва маълум моддий шаклланиш билан шартланган кўникмалар йиғиндиси сифатида тушунилади. Нутқий акт эса сўзлашиш, индивидуал нутқий жараёнини ифодалайди. Бу аъзолар ўртасидаги муносабатда норма - узус ва нутқий актнинг бўлишини тақозо этади. Чунки нутқий акт ва узус амалда нормадан олдин келади (Нурмонов А.2009:101).