Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис

комплементарлигидир (жамланмадорлик)-бу хусусият туристик 
маҳсулот ва хизматнинг бир-бирини тўлдира олишидир. Бу 
хусусият шундай тушинилади, яъни истеъмолчи томонидан сотиб 
олинувчи товар кўпинча бутун бир бошқа товар ва хизматлар сотиб 
олишга олиб келади. Масалан, транспорт хизмати автоматик 
равишда бошқа турдаги хизматлар (овқатланиш, кўнгил очар 
дастурлар) сотиб олинишига сабаб бўлади Бу эса ўз навбатида 

---

29 
туристик товар ва хизматларни кенгайтириш учун ҳаражатга олиб 
келади, шунингдек турли холдаги туристик маҳсулот ишлаб 
чиқарувчилар ўртасида даромаднинг тақсимланшига олиб келади. 
Туристик бозорнинг ҳолатига қараб унинг турли шакллари 
юзага келади. Бир қатор холатларда туристик бозор шаклланиб 
бўлган бўлади, яъни ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар 
чегараси белгиланган бўлади. Бундай бозор эгаллаб олинган ёки 
тайёр бўлган деб аталади. Шунга қарамай бундай ҳолатларда 
кишиларда таътилларини мароқли ўтказиш усулларини танлаш 
имконияти бўлади, унинг учун туроператор истеъмолчиларни жалб 
қилиш ёки рақобатда енгиш учун ҳаракат қилиши керак. 
Бошқа бир ҳолларда бозорни тузишга (яратишга) тўғри 
келади, яъни туристик маҳсулот учун талаб доирасини 
шакллантириш лозим бўлади. Талабгор ҳаридорлар янги 
жойларнинг борлигидан, уларнинг яхши томонлари, афзалликлари 
ва сервис ҳолатидан хабардор бўлишлари керак. Улар ушбу турне 
ёки круиздан маънавий озуқа олишлари, ўз талаб-истакларини 
қониқтира олишларига ишонч ҳосил қилишлари лозим. Туризм 
бозори турли хиллардан иборатдир. Ушбу тармоқда бозор 
масштабига кўра бир мунча кичиклари ҳам мавжуддир. Шу сабабли 
туристик бозорнинг турли классификация усуллари бор. 
БТТ (бутунжаҳон туризм ташкилоти) тавсияларига мувофиқ 
саёҳат қилиш мақсадига боғлиқ бўлган бир қанча туристик 
йўналишлар белгиланади: рекреацион, ишчи (хизмат тури) илмий, 
маданий ўрганувчи, даволанувчи, диний-этник туризмлар. 
Туристик маҳсулот истеъмолчиларининг саноқбай тавсифига 
кўра уч хил турдаги туризм бозорлари ажратилади: оммавий,
машхур ва индивидуал.