Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

5.1. Третьяков шамолўлчагичи 
Бу асбоб дала шароитида шамолнинг тезлиги ва йўналишини 
аниқлашга хизмат қилади.
Флюгер каби бу асбобнинг ишлаши ҳам эркин осиб қўйилган 
қошиқсимон шаклли металл пластинанинг айланишига асосланган (5.1-расм). 
Шамолнинг йўналиши флюгарка ѐрдамида аниқланади. 
5.1-расм. Третьяков шамолўлчагичи 
Асбоб қуйидаги тузилишга эга. 
Учли найза билан туговчи вертикал ўқ 1 да румбларнинг номи 
туширилган саккиз қиррали йиғма юлдуз 2 маҳкамланган. Кузатишларда 
ҳисоблаш осон бўлсин учун ѐзувлар юлдузнинг пастки юзасига туширилган. 
Вертикал ўқ 1 га кичкина цилиндр 3 ѐрдамида 5 посонгили флюгарка 4 ва 
ўзаро 76° бурчак остида қаттиқ маҳкамланиб, ўқ 8 да эркин айлана оладиган 
6 ва 7 пластинкалардан иборат ҳаракатчан тизим кийдирилади. Флюгарка 4 
қирқимларга эга бўлган тўлқинсимон эгилган пластина кўринишида 
тайѐрланган. Посонги 5 шарнирли тирсак 9 га эга ва асбоб қутига йиғилган 
вақтда юқорига кўтарилади. Пластинка 6 нинг пастки қисмида учли найза 
кўринишидаги кўрсатгич 10 ўрнатилган бўлиб, қошиқсимон кўринишга эга 
ва ботиқлик томони билан шамолга қаратиб қўйилган. 6 ва 7 
пластинкаларнинг ўрта қисмида қирқимлари бор. 
Шамол таъсирида бутун тизим шамол бўйлаб бурилади ҳамда 6 ва 7 
пластинкалар кузатиш вақтидаги шамол тезлигига боғлиқ ҳолда бирор 
бурчакка оғади. Пластинка 6 нинг кўрсатгичи 10 флюгарка текислигига 
туширилган шкала бўйлаб ҳаракатланади. Бу шкала бўлимларига шамолнинг 
м/с лардаги қийматини ифодаловчи 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 рақамлари 
туширилган. 
Бу шамолўлчагичнинг шкаласи В.Д.Третьяков томонидан тажрибада 
аэродинамик трубада берилган шамол тезликларида қошиқсимон пластинка 6 
нинг оғиш бурчагини кўп марта аниқлаш йўли билан ҳосил қилинган. 

---

70 
Третьяков шамолўлчаги ѐрдамида кузатишларни ўтказиш. Ёғоч таѐқ 
вертикал ўрнатилади ва унга йўналиш кўрсаткичига эга бўлган ўқ 1 
кийдирилади. Бундан кейин асбобнинг ҳаракатчан қисми – флюгарка 
кийдирилади. Компас ѐрдамида юлдуз 2 нинг учлари дунѐ томонлари 
йўналишида ўрнатилади. Кузатишлар олдидан вертикал ўқ 1 ни, шунингдек 
флюгарка ҳамда 6 ва 7 пластинкаларнинг ҳаракатида ишқаланишнинг 
йўқлигини текшириш лозим. 
Асбоб ўрнатилганидан сўнг кузатишларга киришилади. Шамолнинг 
йўналишини аниқлаш учун флюгарка посонгиси 5 нинг кўрсатгичи ҳолати 1-
2 дақиқа давомида кузатилади ва унинг ўртача ҳолати ѐзиб олинади. 
Шамолнинг тезлиги шамолнинг йўналиши аниқланган вақт оралиғи 
учун кўрсатгич 10 нинг шкаладаги ўртача ҳолати бўйича аниқланади. Шамол 
ўлчагичнинг аниқлиги шкаланинг 1-6 м/с оралиғида 0,5 м/с, бундан катта 
тезликларда 1 м/с ни ташкил этади. 
10 м/с дан катта шамол тезликларини ўлчаш учун пластинка 7 нинг 
ўртасига тилча ѐрдамида юк қўйилади. Юк билан кузатишлар олиб 
борилганда шкала бўйича ҳисобланган барча шамол тезликлари иккига 
кўпайтирилиши керак. 
Кузатишлардан кейин асбоб сочилади ва ясси ѐғоч қутига жойланади. 
Дала 
шароитларида 
кузатишларга 
мўлжалланган 
Третьяков 
шамолўлчагичи қўл анемометрларидан устунликка эга. Унинг кўрсаткичлари 
вақт ўтиши билан ўзгариши мумкин бўлган ўтказиш кўпайтирувчиларига 
боғлиқ эмас. Дала шароитларида асбобни текшириш ва ўтказувчи 
кўпайтирувчиларнинг ўзгариш қийматларини аниқлаб бўлмаслиги туфайли 
бу ҳолат дала кузатишларида муҳим ҳисобланади. 
Третьяков шамолўлчагичи кўрсаткичларининг тўғрилигини сақлаш 
учун 6 ва 7 пластинкалар орасидаги бурчакнинг доим бир хил, яъни 76° га 
тенг бўлишини назорат қилиш керак бўлади. Фақат шу бурчакдагина шкала 
ўз қийматини сақлаб қолади. Шунингдек 6 ва 7 пластинкалар шаклининг 
ўзгармаслигига ҳам аҳамият бериш лозим. 
Таъкидлаш лозимки, Третьяков шамолўлчагичида етарли сезгирликни 
сақлаган ҳолда йўналиш кўрсатгичи ва шамол кучининг тебранишларини 
камайтириш чоралари кўрилган. Шакли бўйича пластинка 6 дан фарқ 
қилувчи юқоридаги пластинка 7 пластинка 6 нинг динамик посонгиси 
ҳисобланади ва шамолнинг кучайишларида шамол тезлиги кўрсатгичининг 
тебранишларини камайтиришга хизмат қилади. Флюгарканинг дум қисми 
унинг тебранишларини тинчлантириш мақсадида тўлқинсимон шаклда 
ясалган.