Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

5.2. Ротоанемометрлар 
Ротоанемометрларда шакли бўйича яримсфера ѐки яримцилиндрларга 
яқин келувчи коса ѐки ҳаво парраги кўринишида тайѐрланган «куракчали» 
парраклар шамол тезлигининг бирламчи датчиги вазифасини бажаради. Ҳаво 
оқимининг паррака босими оқим тезлиги қанча катта бўлса, парракни шунча 

---

71 
тез айланишга мажбур қилувчи аэродинамик куч моментини ҳосил қилади. 
Бирор йўл билан парракнинг айланиш тезлигини ўлчаб, уни айланиб ўтувчи 
ҳаво тезлигини аниқлаш мумкин. 
Шундай 
қилиб, 
айланиш 
тезлигини 
ўлчовчи 
тахометр 
ротоанемометрнинг иккиламчи датчиги вазифасини бажаради. 
Аниқлик мақсадида тўртта косали паррак учун ҳаво оқимининг тезлиги 
ва парракнинг айланиш тезлиги орасидаги боғлиқликни ўрганамиз (5.2-расм). 
5.2-расм. Ротоанемометр тенгламасини келтириб чиқаришга доир 
Оқим тезлигининг коса айланиш траекториясининг уринмасига 
проекцияси V ва косанинг чизиқли тезлиги U нинг алгебраик фарқига тенг 
бўлган нисбий тезликни киритамиз: 

cos
U
V
V



. 
(5.1) 
Оқимнинг косага кўрсатаѐтган динамик босими қуйидагига тенг 
бўлади: 
 


2
2
2
1
2
1



cos
U
V
S
c
V
S
c
P
a
a




, 
(5.2) 
бу ерда S – косанинг оқим тезлиги векторига перпендикуляр бўйича 
кўндаланг кесими юзсаи, c
а
– косанинг оқимга аэродинамик қаршилиги 
коэффициенти, 

– ҳавонинг зичлиги. 
Хусусан, 1 ҳолатда коса максимал тезлик билан оқимдан 
«узоқлашади”. Ундаги босим 
 


2
1
1
2
1
U
V
S
c
P
a



(5.3) 
га тенг, аэродинамик кучлар моменти эса соат стрелкаси бўйича йўналган. 3 
ҳолатда, аксинча, коса максимал тезлик билан оқимга қарши ҳаракатланади. 
Ундаги босим 

---

72 
 


2
3
3
2
1
U
V
S
c
P
a



(5.4) 
га тенг, аэродинамик кучлар моменти эса соат стрелкасига қарши йўналган. 
Тинч ҳолатда 



3
1
V
V
, бироқ кўндаланг кесим юзалари тенг S
1
=S
2
бўлганда 
оқимга ботиқ томони (I ва IV чораклар) билан турган косалар учун 
аэродинамик қаршилик коэффициентлари қавариқ томони (II ва III чораклар) 
билан турган косалардагига нисбатан катта 
 
 
3
1
a
a
c
c

бўлгани учун P
1
>P
3
 
бўлади. 
Шу сабабли датчикни ўз ўқи атрофида (5.2-расмда соат стрелкаси 
бўйича) айланишга мажбур қилувчи натижаловчи куч моменти ҳисол бўлади. 
Паррак тезлашиб боргани сари нисбий тезлик, демак, оқимнинг I ва IV 
чоракларда косаларга босими айланишдан айланишга камайиб, II ва III 
чоракларда эса ортиб боради. Бу босимлар тенглашгунга қадар давом этади. 
Бундай кейин датчик турғунлашган оқимда турғунлашган оқим тезлигини 
қабул қила бошлайди. 
Ҳаво оқимининг тезлиги ва датчик айланишининг тезлиги орасидаги 
миқдорий муносабатларни аниқлашга ўтамиз. Ротоанемометрнинг ҳаракат 
тенгламасини ҳосил қилиш учун механикадан маълум бўлган қонундан 
фойдаланамиз. Унга мувофиқ айланаѐтган тизим учун тизим айланиш ўқига