Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги о'рта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Гулмоҳи (хонбалиқ), кумжа — сулаймонбалиқлар оиласининг бир тури, асл лосослар уруғига мансуб. Европа атрофидаги денгизлар ва уларнинг ҳавзаларида, шунингдек, Каспий ва Орол денгизларида кенг тарқалган.
Энг каттасининг бўйи 1 метр, оғирлиги 13 килограммгача, майдароқлари 1—5 килограмм келади. Бўйи ва оғирлигидаги катта тафовутнинг сабаби кенжа турнинг кўплигидадир. Ўзбекистонда Орол гулмоҳи (Салмо трутта араленсис) ва Амударё гулмоҳи (Салмо трутта охианус) номли иккита кенжа тур учрайди. Булардан ташқари, Қора денгиз лососи (Салмо трутта лабрах), Каспий лососи (Салмо трутта cаспиус) номли кенжа турлар ҳам бор.
Денгиз ва катта кўлларда тарқалган кенжа турлар йирик бўлади ва кумжа деб аталади. Жилға ва сойларда яшайдиган кенжа турлар эса майда гулмоҳи деб номланади. Гулмоҳининг бўйи чўзин- чоқ, танаси кичик тангачалар ва ёппасига майда қора холлар билан қопланган, усти кумушранг, қорни томони сарғишроқ. Кумжа кўпроқ чучук сувда яшайди, ўткинчилар бўлганидек, кўл ва дарёда доимий яшайдиган ўтроқлари ҳам бор.

17-расм. Кумжа.
Майда балиқлар ва қисқичбақасимонлар билан озиқланади. Увулдириқ ташлаш учун дарёга кирганида сёмга каби бу- тунлай овқатдан қолмай, оз бўлса ҳам овқатланиб туради. Ча- воғи сёмганинг ола чавоғига жуда ўхшаб кетади. Кумжа чу- чук сувда 3—7 йилча яшайди. Лососга ўхшаб унинг ҳам кузги ва баҳоргилари бор, у ҳам иқтисодий аҳамияти катта бўлган қимматбаҳо балиқлардан ҳисобланади.
Патма чабоқ (абрамис брама) — Ўрта Осиё балиқларининг бир тури, карпсимонлар оиласига мансуб. Европанинг каттагина қисмида, Ўрта Осиёда эса Орол денгизи, Сирдарё, Амударё, Зарафшон дарёсида тарқалган, Иссиқкўл, Балхаш кўли ва сув омборларида кўпайтирилган. Бу балиқ тинч оқадиган ва оқмай- диган сувларда яшайди, шўр сувга чидамли. Шунинг учун шўр сувли Каспий ва Орол денгизларида, чучук сувли дарё ва кўлларда ҳам яшайверади. Денгиз ва катта ко ълларда бу балиқ қирғоқдан узоқда ҳам кўп учрайди. Қирғоқда яшайдиганлари майда, ингичка ва ранги бироз қорамтир, очиқ сувда яшай- диганлари эса уларга нисбатан катта ва йўғон бўлади.
Бу балиқнинг танаси япалоқ, кичкина, елкаси букри, қорни- даги пуштаги тангачасиз. Думости сузгичи анча узун, танаси катта ва зич ўрнашган тангачалар билан қопланган. Орқаси қо- рамтир, ён томоннинг устки қисми сарғиш, пастки қисми ва қорни кумуш рангда. Қисқичбақа, чувалчанг, моллускалар каби турли умуртқасиз ҳайвонлар билан озиқланади.

18-расм. Патма чабоқ.
Патма чабоқ 4 ёшида вояга етади. Увулдириғини май ойида, сув исиган пайтда ташлайди. Урчиш вақтида эрталаб сув юзида қорнини тепага қилиб, сувни секин чапиллатиб юради. Сер- пушт балиқ — 400 мингтача увулдириқ ташлайди. Тухумдан личинкаси 3—4 кунда чиқади.
Европанинг баъзи бир кўлларида узунлиги 50 сантиметр. Оғирлиги 6 килограммгача бўлганлари учрайди. Ўрта Осиёда яшай- диганларининг энг каттаси 40 сантиметр, оғирлиги 1,5 килограммча бўлади, холос.
Азалдан кўп овланадиган балиқ ҳисобланади. У қирғоққа яқинлашиб келаётган вақтда тўр билан тутилади. Айниқса, дуд- ланган гўшти жуда мазали, ҳар йили Орол денгизида бир неча ўн минглаб сентнер овланади.