Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини

тарбиявий тадбирлар ҳеч қачон тасодифий бўлмаслиги ва ҳар бир 
тадбирга пухта тайёргарлик кўрилиши лозим.
Ижтимоий психологик тизим. Ўқитувчининг тарбиячи сифатидаги 
маҳорати – бу тарбияланувчиларни маълум бир мақсадга мувофиқ тарбиялаш 
учун мўлжалга олиш санъатидир. Таълим олувчилар ҳар куни қувончли 
дақиқаларни, катта ва кичик кўнгилсизликларни биргаликда бошдан 
кечирадилар. Улар тарбиячи ўқитувчининг ўзларига нисбатан яхши ва ёмон, 
ёки инсоний муносабатларини тез ажрата оладилар ва бунга дарҳол ўз 
“жавобларини” қайтарадилар. Ижтимоий ва психологик билим ва малакага 
эга 
бўлиш 
тарбиячи-ўқитувчида уддабуронликни ва 
сезгирликни 
шакллантиради. У таълим олувчилар жамоасини уюштира олади, таълим 
олувчилар қалбига йўл топади. Чунки таълим олувчилар жамоаси умумий 
мақсад асосида ташкил топган, юқори даражада уюштирилган бирлашма 
бўлиб, шахс шаклланишининг етакчи омили сифатида ижтимоий 
муносабатлар ичида муҳими ҳисобланади.
Таълим олувчилар орасидаги муносабатларга моҳирона раҳбарлик 
қилиш учун тарбиячи жамоанинг ички ва жамоалараро зиддиятларни ҳам 
билиши керак. Бу зиддиятларнинг барҳам топиши тарбиячи шахси, унинг 
тарбияланувчилар билан яқин муносабатларига боғлиқ. Ҳақиқий моҳир 
тарбиячи-ўқитувчи бу зиддиятларни бартараф этишда таълим олувчилар 

---

118 
жамоаси, таълим олувчилар ўзаро муносабатларининг кучидан фойдаланади. 
Ҳар бир таълим олувчи ўзининг ижтимоий ва психик оламига эга. Уни 
билиш, ўрганиш ўқитувчидан психологик нуқтаи назардан ёндашишни талаб 
қилади. Таълим олувчининг жамоа билан яхши муносабатда бўлиши учун 
ўқитувчи қуйидаги омилларга эътибор бериши шарт: 
- ҳар бир таълим олувчига алоҳида педагогик топшириқлар қўйиш; 
- жамоада ўзаро хайрихоҳлик, ўзаро ёрдам муҳитини шакллантириш; 
- оиланинг тарбиявий таъсиридан ўз ўрнида фодаланиш; 
- таълим олувчиларнинг ўзаро алоқаларини кучайтирувчи, ижодий 
фаолиятини ривожлантирувчи фаолиятларини ташкил қилиш; 
- таълим олувчиларга ўзаро тенг, адолатли муносабатда бўлиш. 
Эстетик тизим. Агар тарбиявий восита, усул ва методлар орқасида 
етакчи ғоя турмаса, технологик тизим ва ижтимоий психологик муносабатлар 
тизими мақсадли тарбиявий натижалар бермайди. Ўқитувчининг ҳар бир 
ҳаракати, таълим олувчиларнинг эстетик маданиятини шакллантиришга 
хизмат қилади. Тарбиячи фаолияти ҳаётий меъёр ва қадриятлар асосида олиб 
борилиши керак, шундагина, ўқувчининг тарбия жараёнидаги фаоллиги 
таъминланади. Дунёқараши ҳали тўла-тўкис шаклланмаган ўқувчилар учун 
ўқитувчининг ҳаётий тажрибалари, шахсий намуналари ҳам эстетик 
тарбиявий таъсир кучига эгалигини унутмаслик керак. Шунинг учун 
ўқитувчининг жамоага нисбатан диққат мотивларини шакллантиришда 
аввало тарбиячининг эстетик жиҳатдан тарбияланганлиги муҳим аҳамият 
касб этади. Эстетик тизим тарбияланганликнинг юқори даражасини 
белгиловчи восита бўлиб, унинг талабларини бир маромда таълим олувчилар 
онгига сингдириб бориш учун
ҳар бир таълим олувчи, гуруҳ, таълим 
муассасаси жамоаси ҳаракат қилади. Эстетик тизимда улкан тарбиявий 
мақсадларга эришиш учун ўқитувчидан ниҳоятда моҳирона талабчанлик, 
ижобий таъсир этиш воситаларининг бирлигига эришиш талаб этилади:
- тарбияда таълим олувчилар жамоаси муҳитининг бирлиги;
- таълим олувчилар мустақиллиги ва ўз-ўзини тарбиялашнинг бирлиги;

---

119 
- фуқаролик ва инсонийликнинг бирлиги; 
- талабчанлик ва ишонч бирлиги;
- таълим олувчи шахсига эҳтиёткорона муносабат; 
- жинсий тафовутларни ҳисобга олиш; 
- таълим олувчиларнинг ахлоқий ва жисмоний соғлиги ҳақида 
қайғуриш;
- ахлоқ меъёрларига амал қилиш.