Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

8.3. Меҳнат унумдорлиги 
Меҳнат унумдорлигига - психологик омил, ходимлар ва раҳбар, 
шунингдек ходимлар ўртасидаги ўзаро муносабатлар ҳам катта 
таъсир кўрсатади. Уларнинг кайфияти, меҳнат фаоллиги, охир 
натижада меҳнат натижалари бу омилга боғлиқ бўлади. 
Бошқарув самарадорлиги асосан раҳбар ўз вазифасини қанчалик 
муваффақиятли бажариш билан боғлиқ бўлади. Ҳозирги давр 
менежери меҳнат ва бошқарувни ташкил этишнинг янги илмий ва 
техникавий ечимлари, усулларини қўллаши, ишлаб чиқариш 
имкониятларини иқтисодий равишда кенгайтириши лозим. Менежер 
ҳам ташкилотчи, тарбиячи, ҳам изланувчи, маъмуриятчи сифатларига 
эга бўлиши керак. 
Менежерлар 
томонидан 
қабул 
қилинадиган 
қарорлар 
мураккаблиги ва жавобгарлик ортиши бажариладиган ишлар турли - 
туманлиги улардан вақтни унумли тақсимланиши талаб қилади. Ўз 
фаолиятини режалаштиришни билмайдиган, фақат жорий масалалар 
билан шуғулланувчи менежерлар фақат бошқарув жараёнида вужудга 
келувчи у ёки бу вазият натижаларини таҳлил қилишгагина улгуриб, 
келажакда қилиниши лозим бўлган ишларни хал этиш учун вақт 
тополмай қоладилар. 
Менежер фаолияти мақсадини белгилашда аввало ундан 
юқорироқ бошқарув тизими олдида турган вазифалардан келиб 
чиқиши лозим, чунки акс ҳолда бутун тизим фаолиятига тўғри 
келмайдиган (ёки қарама-қарши) иш кўриши мумкин. 
Раҳбар иши суръатининг тезлиги унинг меҳнат фаолияти 
тўлақонли дам олиш билан, шунингдек иш куни давомида меҳнат 
турлари алмашинишини талаб этади, чунки фақат шундай қилинганда 
меҳнат юқори самарали бўлиши, иш қобилияти тўлиқ тикланиши 
мумкин. 
Менежер меҳнатида мақбул иш суръатини ўрнатиш, у амалга 
оширувчи ҳаракатларнинг доимий тартибини ўрнатиш жуда 
муҳимдир. 
Менежер иш вақтининг катта қисми ҳужжатлар билан ишлашга 

---

103 
сарфланади. Олинувчи ахборот (хат, фармойиш, ҳужжат ва х.к.лар) 
ҳажми жуда катта. Бундай ҳолда ахборотни “фильтрдан” ўтказиш 
жуда муҳимдир. Раҳбарга фақат у ҳал қилиши мумкин бўлган 
ахборот берилиши лозим. Бу босқичда раҳбарга ахборотни 
ижрочилар ўртасида тақсимловчи котиб ёки ёрдамчи (референт) 
катта ёрдам кўрсатади. У малакали ходим бўлиши, бошқарувнинг 
барча бўлинмалари ва ташкилотлари фаолияти хусусиятини билиши 
лозим. 
Раҳбар ва унга бўйсунувчи бошқарув аппарати ўртасида 
мажбуриятларни мақбул тақсимлаш раҳбар иш вақтини самарали 
сарфлашда имкон беради. Ижрочиларга мавжуд қонунчилик 
доирасида иложи борича кўпроқ ҳужжатга имзо чекиши учун имкон 
бериши 
керак. 
Бу 
раҳбар 
вақтини 
тежаш, 
ижрочилар 
ташаббускорлиги ва жавобгарлигини ошириш имконини беради. 
Менежерлар фаолиятида турли-туман йиғилиш ва мажлислар 
муҳим ўрин эгаллаб, уларга иш вақтининг 77 фоизи сарф бўлади. Шу 
сабабли, мажлисларни тўғри ташкил этиш учун қуйидагиларга 
алоҳида эътибор бериш лозим. 
Мажлисда кўриладиган масала фақат жамоа томонидан ҳал 
этиладиган муаммодан иборат бўлиши керак. Бу муаммо битта 
мажлис давомида ҳал этилиши лозим. 
Мажлис қатнашчилари муҳокама этилаётган муаммо бўйича 
етарли тажриба ва билимга эга бўлишлари керак. 
Мажлисда кўриладиган масалалар мавзуси қатнашчиларга улар 
тайёргарлик кўришга вақтга эга бўлишлари учун аввалдан эълон 
қилиниши лозим. 
Йиғилиш ўтказиладиган сана, вақт ва жой аввалдан 
кўрсатилиши лозим, чунки унинг қатнашчилари ўз иш вақтларини 
режалаштиришлари керак. Йиғилиш раҳбари аввалдан йиғилиш 
мақсади ва ўтказилиш шаклини белгилаши лозим. Йиғилиш 
ўтказилиш тартиби, эркин, ишчан мухокама учун шароит яратиш ҳам 
муҳимдир. 
Раҳбарнинг кўплаб мажбуриятлари ичида ташриф қилувчиларни 
қабул қилиш ва сухбат ўтказишни алоқида ажратиб кўрсатиш лозим. 
Қўл остида ишловчилар ташаббуси билан қабул қилиш учун алоҳида 
вақт ажратиш муҳимдир, чунки “очиқ эшиклар сиёсати” ташқаридан 
демократик хусусиятга эга бўлсада, иш вақтини нотўғри сарфлашга 
олиб келади. Сухбат давомида раҳбар саволлар бериш йўли билан 
ходимлардан улар ниятини аниқ билиб олиши, ўз илтимос ёки 

---

104 
таклифларини асослаб беришига интилиши керак. Агар сухбат раҳбар 
ташаббуси билан амалга ошадиган бўлса, ходим сухбат вақти ва 
мақсади ҳақида маълумотга эга бўлиши керак. Бу ходимга масала 
мазмуни бўйича тайёргарлик кўриш, психологик тангликка дуч 
келмаслик учун имкон яратади. Сухбат давомида ўзаро ишонч 
муҳитини яратиш у муваффақиятли бўлишига имконият беради. 
Бунда раҳбар сухбат мақсади ва ходимнинг ўзига хос хусусиятларини 
ҳисобга олиши керак. Сухбат охирида раҳбар албатта муҳокама 
этилган масала бўйича эришилган натижа ва уни кейинча ҳал этиш 
йўлларини қайд қилиб қўйиши керак. 
Раҳбар меҳнати самарадорлигининг муҳим омилларидан бири - 
қабул қилинган қарорларни бажарилишини назорат қилишни ташкил 
этишдир. Назорат раҳбарнинг доимий вазифаси бўлиб, унинг иш 
режасида ҳисобга олиниши лозим, ҳамда материаллар билан 
танишув, шахсан маълумот бериш учун қабул қилиш, инспекция 
қилиш йўли билан амалга оширилади. Назорат қилишнинг қулай 
шакли – топшириқларни махсус муддатли карточкалар ва 
перфокарталар воситасида ҳисобга олишдир. 
Раҳбар бутун жамоа ва бошқарув аппарати осойишта ишлаши 
учун шароит яратиши лозим, чунки бутун бошқарув тизими ва 
натижада бутун ишлаб чиқариш самарадорлиги шу нарсага 
боғлиқдир. 
Хулоса 

Менежер меҳнати товар ишлаб чиқарувчилар меҳнатининг 
ажралмас қисми ҳисобланади. 

Менежер меҳнати предмети сифатида ишлаб чиқариш жараёни 
элементлари, бошқарув муносабатлари, ахборот, турли ҳужжатлар, 
бошқарув қарорлари олинади. 

Замонавий менежерга юксак иқтисодий тафаккур, касб 
маҳорати, узоқни кўра билиш, социология ва рухшуносликка оид 
билим лозим. 

Менежер касб маҳорати, маънавиятини оширишда корхона 
доимо ғамхўрлик қилиши даркор.