Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги олий таълимнинг

1.5. Бошқарувнинг келажакка йўналтирилганлиги 
Тўғридан - тўғри тажриба ўтказиш мумкин бўлмагандай, 
мавжуд бўлмаган ва ҳеч қачон бўлмайдиган ҳодисани кузатиш 
мумкин эмас. Аммо, кўп раҳбарлар фақат реал ва хис қиладиган 
нарсани кўришга, ва бу, натижада, уларнинг қандайдир кўриб 
бўладиган 
нарсага 
қайрилишида 
ифодаланиши 
шарт. 
Моделлаштириш - бугунги вақтга келиб келажакни вариантларини 
кўришнинг ва альтернатив қарорларнинг потенциал оқибатларини 

---

20 
объектив солиштиришга имкон берадиган аниқлашнинг ягона 
тизимлаштирилган усул. Дэвид Б. Херц таъкидлашича: 
«Раҳбар мавжуд энг яхши альтернативани ўз ресурсларини 
тақсимлаш, ўзи ва бошқалар учун ҳаракатлар навбатини белгилашга, 
янги одамлар ва материал ресурсларни жалб этиш учун танлаб олиши 
керак. Бунинг учун у қисқа ва узоқ муддатли келажакда қарорларнинг 
оқибатлари пайдо бўладиган муҳит хусусиятлари ва барқарорлиги 
таърифига ишониши керак. У бундай бир пайтнинг ўзида муқаррар ва 
олдиндан айтиб бўлмайдиган муҳитнинг бутун ноаниқлигини 
тасаввур қилиши керак». 
Бопшқарув илмининг моделлари юқори даражада бу 
мақсадларга мослашган ва кучли таҳлилий восита сифатида мураккаб 
вазиятларда қapop қабул қилиш билан боғлиқ кўп муаммоларни ҳал 
этишга имкон беради. 
Моделлар тури.
Замонавий ташкилотлар томонидан кенг 
қўлланилаётган моделлар ва улар ёрдамида ҳал этилиши керак бўлган 
вазифаларни кўриб чиқишдан олдин моделларнинг уч хилини 
қисқача таърифлаб бериш зарур. Гап физик, аналог ва математик 
моделлар ҳақида кетаяпти. 
Физик модели.
Физик модел объект ёки тизимнинг 
катталаштирилган ёки кичиклаштирилган тавсифи ёрдамида ўрганиб 
чиқиладиган нарсани ифода этади. Шенноннинг таъкидлашича: 
«Физик (баъзан «портретли» деб аталадиган) моделнинг ўзига хос 
хусусияти 
шундан 
иборатки, 
у 
маълум 
маънода 
моделлаштирилаётган бутунлик каби кўринади». 
Физик моделлар мисоллари — заводнинг чизмасидан нусхаси, 
унинг фактик кичиклаштирилган модели, лойиҳачининг маълум бир 
масштабда кичиклаштирилган чизмаси. Бундай физик модел визуал 
қабул қилишни соддалаштиради ва муайян бир ускуна унинг учун 
ажратилган жойда физик жиҳатдан жойлаша олишини аниқлашга ва 
боғлиқ муаммоларни, масалан, одамлар ва материаллар ҳаракатини 
тезлаштирадиган эшиклар жойлашиши, ҳал этишга ёрдам беради. 
Автомобил ва авиацион корхоналар ҳар доим аэродинамик қаршилик 
каби маълум бир хусусиятларни текшириш учун янги траспорт 
воситаларининг кичиклаштирилган физик нусҳаларини тайёрлашади. 
Модел, аниқ нусҳа бўла туриб, ўзини ишлаб чиқилаётган автомобиль 
ёки самолетга аналогик ҳолда тутиши керак, лекин бунда у анча кам 
қийматга эга бўлади. Шундай тарзда қурувчи компания ҳар доим 
ишлаб чиқариш еки маъмурий бинони ёки омборхонани қурилишини 

---

21 
бошлашдан аввал миниатюра моделини қуради.