Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Мустаҳкамлаш учун саволлар: 
1. Тарихий-қиёсий метод қандай метод? 
2. Тарихий-қиёсий методнинг қиёсий-тарихий методдан фарқи нимада? 
3. Тарихий-қиёсий методнинг бош мақсади нима? 
 
Асосий тушунчалар: 
1
Қар: О.С. Ахманова Ўша луғат, 186-,450-бетлар. 

---

236 
1.Тарихий-қиёсий метод – бир тилни ёки бир неча қариндош тилларни, 
уларга тегишли бирликларни, ҳодисаларни тарихийлик принципи асосида 
қиёслайди, улар орасидаги тарихий умумийликни, ўхшашликни ва 
фарқларни аниқлайди.
2.Тарихийлик – муайян предмет - ҳодисани муайян тарихий шароитдан 
келиб чиққан ҳолда текшириш принципи. 
5. Типологик метод 
 
Типологик метод турли қариндош (ўзаро генетик боғлиқ) ва қариндош 
бўлмаган (ўзаро генетик боғланмаган) тил оилаларига тегишли бўлган тилларни 
қиёслаш асосида ўрганади. Ушбу хусусиятига кўра мазкур метод фақат бир тил 
системасига, яъни қариндош тиллар оиласига кирувчи тилларни қиёсий тадқиқ 
қилувчи, «баҳоловчи» қиёсий-тарихий методдан фарқ қилади.
Типологик метод қиёсий-тарихий метод билан ҳамкорликда иш олиб 
боради, уни тўлдиради, чуқурлаштиради.
Типологик метод чет тилларни она тилига қиёслаб ўрганиш жараёнида 
ушбу тиллардаги фонетик, лексик-грамматик ва услубий (стилистик) 
хусусиятларини аниқлайди ва илмий хулосалар чиқаради. 
Типологик методнинг моҳияти шундан иборатки, бунда тиллар генетик 
жиҳатдан қайси тил оилаларига мансублигидан қатъий назар улар ўз 
структураларидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатларига кўра қиёсланади, яъни 
ўрганилаётган, қиёсга олинган тилларнинг структур – қурилиш хусусиятлари 
аниқланади, муайян хулосалар чиқарилади. 
«Типологик методнинг пайдо бўлиш сабаби шундаки, барча тиллар ташқи 
жиҳатдан фарқли бўлсада, аммо ички тузилишига кўра ўхшашдир, яъни улар 
тузилиши (структураси) асосида айнан бир хил принцип ётади»
1
. 
Тилларни типологик ўрганиш мақсадини белгилашда бир қанча 
ёндашувлар, қарашлар мавжуд. Булар қуйидагилар: 
1.
Классификацион (таснифий) ёндашув.
2.
Характерологик ёндашув. 
3.
Белгили (признаковый) ёндашув. 
4.
Ички систем ёндашув.