Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Мустаҳкамлаш учун саволлар: 
1. Валентлик таҳлил методи қандай метод? 
2. Сўз валентлиги нима? 
3. Феъл валентлиги нима? 
Асосий тушунчалар: 
1. Валентлик таҳлил методи – сўзнинг нутқ фаолиятидаги семантик- 
синтактик, функционал фаоллигини ўрганади, унинг маъно жиҳати билан 
боғлиқ имкониятларини ёритади. Ушбу метод сўзнинг маъноси асосида 
бошқа сўзлар билан семантик муносабатга киришувини, уларни ўзига 
бириктириш хусусиятларини текширади. 
2. Сўз валентлиги – сўзнинг маъно имконияти – маъно та-лаби асосида 
бошқа – талаб қилинган сўзлар билан бирикиши. 
3. Феъл валентлиги – феълнинг семантик имкониятига кўра гапнинг 
тузилишини, унинг қандай сўзлардан таркиб топишини белгилайди.
 
7. Экспериментал – фонетик таҳлил методи 

---

253 
Фонетик системанинг экспериментал фонетика соҳаси бўлиб, у нутқ то-
вушларини махсус техник воситалар, асбоблар ёрдамида ўрганиши билан 
муҳимдир. Экспериментал фонетика нутқ товушларини тадқиқ қилишда 
экспериментал (ёки инструментал) фонетик методдан фойдаланади. Экспе-
риментал фонетик метод нутқ товушларини, просодемик ҳодисаларни (маса-
лан, интонация, пауза, ритм) ўрганишда товушларни ёзиб олувчи, уларни, 
моҳиятидан келиб чиқиб, таҳлил қилувчи махсус техник воситалардан, ас-
боблардан фойдаланади.
Ушбу метод тилнинг товуш системасини текширишда бир қатор махсус 
усулларни қўллайди. Мазкур усуллар нутқ товушларини тадқиқ қилиш 
мақсади ва вазифасидан, қўлланиладиган, фойдаланиладиган таҳлил восита-
ларининг характеридан келиб чиқиб, ўз ичида бир нечта турга бўлинади.
Экспериментал – фонетик метод ўз ичида соматик, пневматик ва электро-
акустик (ёки электрографик) турларга бўлинади.
1. 
Соматик
усулнинг ўзига хослиги шундаки, у гапириш (сўзлаш) физио-
логик жараёнларининг соматик (жисмоний, тана билан боғлиқ) ифодасини 
текшириш орқали фонетик ҳодисалар ҳақида маълумот беради, хулоса 
чиқарди .Бу жараёнда артикуляция аъзоларини суратга олиш, нутқ аппарати-
нинг рентген тасвирини тушириш, нутқ фаолияти давомида нафас олиш ва 
чиқариш ҳолатини ўлчаш каби жараёнлар соматик усулнинг фонетик ҳодиса-
ларни - нутқ товушларини текшириш йўллари (приёмлари) сифатида хизмат 
қилади. Демак, соматик усул, умумийлик сифатида, қайд этилган йўллар, ху-
сусийликлар орқали иш олиб боради.
2. Пневматик
усуллар орқали эса нутқ аъзоларининг талаффуз жараёни-
даги ҳаракати, ҳаво оқимининг оғиз, бурун ва бўғиз бўшлиғидаги ҳаракати 
натижасида ҳосил бўлувчи асосий овоз, товуш (тон) ва шовқинларнинг ўзга-
риши аниқланади.