Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

8. Автоматик таҳлил методи 
 
Автоматик таҳлил методи давр талаби билан яратилган замонавий таҳлил 
методларидан биридир. Электрон - ҳисоблаш машиналарининг (ЭҲМ), 

---

255 
компьютерларнинг пайдо бўлиши тилшунослик фанида ҳам илмий - тадқиқот 
ишларининг амалиёти олдига янги вазифа ва муаммоларни қўйди. 
Тилшуносликда бундай муаммолар сифатида автоматик таржима, матнни 
электрон-ҳисоблаш машиналари ёрдамида тузиш, қисқартириш кабиларни 
кўрсатиш мумкин. Демак, фаннинг тараққиёти, техникадаги янгиликлар, янги 
техник воситаларнинг- “компьютер” пайдо бўлиши кабилар автоматик 
таҳлил методининг «тузилишига», шаклланишига олиб келди, сабаб бўлди.
Автоматик таҳлил методининг ўзига хослиги шундаки, у тилни – лисоний 
бирликларни муайян бўлакларга, формал қисмларга ажратади. Ажратишдан 
ҳосил бўлган тилнинг ушбу қисмлари, яъни формал элементлари бошқа 
тилнинг шундай маънодаги бўлакларига-формал элементларига мувофиқ, 
мос келади, эквивалент бўлади. Демак, тиллараро муайян лисоний 
бирликларнинг (масалан, матннинг, гапларнинг, сўз бирикмаларининг) - 
формал қисмларнинг мазмуний – фикрий мослиги, мазмунан – фикран 
мувофиқлиги асосида ушбу тилларнинг биридан иккинчисига – бир тилдан 
бошқа тилга компьютер ёрдамида таржима қилиш имконини беради
185
. 
Бошқача айтганда, бир тилдаги – лисоний бирликлардаги мазмун бошқа бир 
тилга – шу тил бирликлари, воситалари орқали компьютер ёрдамида 
таржима қилинади. Компьютер орқали матнни бир тилдан бошқа бир тилга 
таржима қилиш учун: 1. Махсус танланган сўзлар билан биргаликда матнни
механик (механистик) равишда таржима қилиш имкониятини берадиган
қоидалар системасини яратиш керак. 
2. Бу қоидаларни ва сўзларни «машина тилида» ёзиш, яъни мазкур
қоидаларни амалга оширувчи дастур (программа) тузиш керак. Программа ва 
луғат махсус шартли белгилар билан ёзилади ва машинага киритилади, 
натижада машина таржимага тайёр бўлади
186
.