Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети

Фрейм деб дидактикада назарий ва амалий материали “зичлаштириладиган”, яъни чизмалар, расмлар, йирик блокли таянчлар ва ҳ.к. кўринишида ифодалаш мумкин бўлган ҳамда ўқув жараёнида асосий ахборот материали сифатида ишлатиладиган ўқув фанлари учун ўқув материалини (концептни) ва ўқув вақтини ташкил қилиш методига айтилади.
Бундай курслар сирасига қитъалар географияси, биологияда овқат ҳазм қилиш органларини тизимга солиш ва бошқалар киради. Фрейм ўқитувчи томонидан чизмалар, жадваллар, алгоритм, тузилмалар ва ҳ.к. кўринишида, яъни талабалар ифодали идрок қилиши учун қулай бўлган шаклда ишлаб чиқилади.
Бу фрейм ўқув материалининг рамка, синч ёки оддий тузилмаси кўринишида бўлиб, унга кейинги ҳамма мавзуларни, бўлимларни тушириш мумкин (2.3.1 -расм).



2.2.3-расм. Фрейм орқали ташкил этиладиган ўқув материалининг тузилмаси

Бунда иерархик тузилма ҳосил бўлади. Фрейм одатда таснифловчи иерархик тузилмаси бўлган умумий тушунча тасаввурига мос келади. Бундай тузилманинг ўзига хослиги шундаки, юқори даражадаги фрейм эга бўлган аломатлар (атрибутлар) ҳақидаги ахборот уларга алоқадор қуйи даража фрейм ларининг ҳаммаси томонидан биргаликда фойдаланилади. Ушбу тузилма катта ҳажмдаги ахборотни тизимга солишга имкон бериб, уни инсон учун имкони борича қулай ҳолатда қолдиради. Ҳар бир фрейм турли хил ахборот билан, масалан, ушбу фрейм ни ишлатиш методлари ахбороти, унда бажариш зарур бўлган ҳаракатлар ва бошқалар билан тўлдирилиши мумкин. Ҳар қандай фрейм аниқ мазмун ёки маълумотлар билан тўлдирилиши шарт бўлган слотлардан (терминаллардан) таркиб топади. Битта тизимда фрейм лар бир хил слотларга эга бўлиши мумкин, бу эса ушбу фрейм ларда мавжуд бўлган маълумотлар ўртасида алоқаларни ўрнатиш учун зарур. Фрейм лар ёрдамида ўқув ахборотини структуралашга таққослаш жараёни, яъни слот танланишининг тўғрилиги текшириладиган жараён хосдир. Бошқача айтганда, фрейм слотнинг аҳамиятини чекловчи шартларга эга. Ҳар бир фрейм мазкур фрейм лар тузилмасида ягона бўлган ўз номига (идентификаторига) эга бўлиши керак. Слот эса ўз навбатида ўзининг фрейм ида ноёб номга эга бўлиши лозим. Слотлар ҳар бир фрейм да сероб бўлиши мумкинлиги сабабли, слотларнинг турли-туманлиги ва вариативлигини ҳам тизимга солиш мумкин [36].

2.2.4-расм Даражали кўринишдаги слотлар [36].

Ф^офрейм и, фараз қилайлик, 1-даража слотларининг номлари С¹₀₁; С¹₀₂; С¹₀₃………. бўлган турли хил вариантига эга бўлиши мумкин, бунда:
С – слот;
¹ – 1-даражали (n=1);
₀ – фрейм рақами;
_{1; 2; 3} – слотлар рақами.
Сўнгра 1-даража слотини 2-нчи, 3-нчи ва бошқа даражалар слотларига тарқатиш мумкин. Бўлиш бошланғич ҳаракатлар, тушунчалар, жараёнлар, ҳодисалар ва ҳ.к. слотларигача давом этиши мумкин. Рақамлар тўплами, масалан, 0311 фрейм слотлари ўртасидаги алоқалар ва ўзаро муносабатлар занжирини кўрсатади: С³₀₃₁₁ С²₀₃₁ С¹₀₃ Ф^о.
Ўқув материалини фрейм лар ёрдамида структуралашнинг бундай жараёни қуйидагиларни таъминлайди:
1) ўқув материали ичида алоқалар сонини ошириш ҳисобига (“вертикал” ва “горизонтал”) билимларни тизимга солишни;
2) ўқув жараёнининг фрейм ли изчиллиги, алгоритмиклиги (сценарийси) ҳисобига ўқув вақтидан фойдаланиш самарадорлигини.
Энди юқорида келтирилган фрейм технологияси воситасида олий таълим муассасалари “Архитектура ва қурилиш” соҳаси бўйича, 5340200– “Бинолар ва иншоотлар қурилиши” таълим йўналиши ўқув режасида ўқитиш кўзда тутилган “Қурилишда ахборот технлогиялари” фани буйича AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёнини қараб чиқамиз.
Скамейка ясашимиз учун AutoCad дастурини ишга туширамиз ва керакли ускуналар панелини ишчи столга ўрнатамиз. Дастлаб чизиқни танлаб 500 см узунликда чизамиз. Иккинчи чизиғимиз орасидаги масофа эса 400 см узунликда чизилади. Лойиҳалаш жараёни 2.2.5- 2.2.11 расмларда келтирилган.


2.2.5-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.6-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.7-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.8-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.9-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.10-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни

2.2.11-расм. AutoCad дастури ёрдамида “ўтириш буюмлари” лойиҳасини ишлаб чиқиш жараёни