Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ 
1. Болалар боғчасидаги меҳнат тарбияси. 
2. Болаларни катталар меҳнати билан таништириш 
хусусида фикрларингиз. 
3. Боғчада болалар меҳнатини ташкил этиш. 
104 
XVIII боб.
 МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАР 
МЕҲНАТИ 
Режа: 
1. Мактабгача ёшдаги болалар меҳнатининг ўзига 
хос хусусияти. 
2. Мактабгача ёшдаги болалар меҳнатининг тарбия­
вий аҳамияти. 
3. Мехнат тарбиясининг вазифаси ва воситалари. 
Меҳнат тарбияси — ўсиб келаётган ёш авлодда 
меҳнатга қизиқишни шакллантириш, демократик 
ҳуқуқий жамиятни куришда амалий иштирок этишга 
интилишни таркиб топтириш каби аниқ мақсадга 
қаратилган жараён бўлиб, меҳнатга ижобий муносабатни 
шакллантиришдан иборатдир. 
Демак, меҳнат тарбияси болаларнинг меҳнат фао­
лиятига дойр билим, кўникма ва малакаларни ўз ичига 
олган меҳнат тажрибасини муваффақиятли ўзлаштириб 
олиши, уларда меҳнат ҳамда меҳнат ахдига хурмат 
уйғотиш, шахсни ҳар томонлама камол топтиришга 
қаратилган. Шунинг учун хам ёш авлодга меҳнат тар-
биясини бериш долзарб саналади. Зеро, меҳнат ҳар 
бир киши камолоти ва умуман, жамият равнақида ҳам 
муҳим аҳамият касб этади. 
Меҳнат жараёнида ҳар бир боланинг ёш хусуси­
ятларини инобатга олиш муҳим. Мактабгача тарбия 
ёшидаги болалар меҳнатининг ўзига хос томонлари 
олимларнинг илмий ишларида кенг ёритилган. Меҳнат 
жараёнида кишининг ижтимоий онги таркиб топади. 
Меҳнат ёрдамида болаларда бир-бирларига ёрдам 
105 

---

килиш, биргаликда ишлаш, умуман, биргаликда фаоли­
ят юритиш кўникмалари шаклланади. Жамоа бўлиб 
ишлаш мехнатда кучнинг ва жамоа куч-ғайратининг 
фойдасини тушуниш, бирлашишга интилиш 
туйғуларини тарбиялайди. Меҳнат инсон шахсининг 
психик ва ахлокий жиҳатдан шаклланишда муҳим 
аҳамият касб этади. 
Меҳнатнинг ахлокий жиҳатдан қиммати унинг жа­
мият учун аҳамияти билан белгиланади. Шунинг учун 
ҳам болаларга уларнинг қўлидан келадиган, ижтимоий 
ахамиятли вазифаларни қўйиш муҳим саналади. Чунки 
ўз мехнатининг ижтимоий аҳамиятини тушуниш ҳар 
бир боланинг жамият ҳаётига кириб бориши ва ўзини 
унинг фойдали аъзоси сифатида хис этишига имкон бе­
ради. Қолаверса, илк ёшликдан бошланадиган 
фуқаролик тарбиясининг асослари ҳам мана шунда. 
Ҳар бир бола, аввало, ўзини оила, боғча, мактабдаги 
меҳнат жараёнининг иштирокчиси, ўз меҳнатини уму­
мий ишнинг бир қисми деб баҳолаши керак. Меҳнатни 
бундай ташкил этиш болаларда жамоа бўлиб фаолият 
юритишни ҳамда кўпчилик олдида ўзини тута билишга 
ўргатади. Шунга кура болаларни "тарбиялашда жамоа 
меҳнат турлари, айниқса, муҳим саналади. Боланинг 
акдий ривожланишида меҳнатнинг аҳамияти катта: у 
олам, борлиқ атроф-муҳитни идрок этиш имконини 
беради. Демак, мактабгача тарбия ёшидан бошлабоқ 
меҳнат қилиш болаларни эстетик ҳамда жисмоний 
жиҳатдан ривожланишига олиб келади. Бу ўринда тар­
биячи болаларни меҳнатга уларнинг жисмоний ва руҳий 
хусусиятларини инобатга олган ҳолда жалб килиши за­
рур саналади. Тарбиячи болаларда меҳнат малакалари­
ни таркиб топтиришда даставвал ишни материал ва ас-
бобларни танлаш, улардан тўғри фойдаланиш, нати-
жага эришиш малакаларини таркиб топтиришга эъти­
бор қаратиши зарур. Шунингдек, болаларнинг боғчадаги 
меҳнатини уларнинг турмуши, ўйинлари билан боғлаш 
ҳамда меҳнат тарбиясини ҳар томонлама ривожланти-
106 
риш вазифаларидан ажратиб қўймаслик алоҳида 
аҳамият касб этади. Мактабгача тарбия ёшидаги бола­
ларнинг ёш ва жисмоний хусусиятларини инобатга 
олиб кўпроқ унумли меҳнатга жалб килишдан кура кат­
талар меҳнатининг ижтимоий хусусиятларини таъкидда-
ган ҳолда болаларни уларнинг меҳнати билан таниш-
тириб бориш тарбияда ижобий муносабатни таркиб топ-
тиради. Демак, боланинг имкониятларини инобатга 
олиб мактабгача тарбия ёшидаги болалар меҳнатини 
ўйин билан, кичик ёшдаги мактаб болаларининг 
ўқишини эса уй юмушлари билан боғлаш зарур. Бу 
ўринда меҳнат тарбиясининг методларига таянган ҳолда 
болаларга топширикдарни бериш, бажариш усулларини 
кўрсатиш, ишни назорат қилиш, уларни меҳнатга жалб 
этиш ҳамда қизиқиш, қувонч билан ишлаш ва мехнат 
сифатига эришишни таъминлашга олиб келади. 
Демак меҳнатга қизиқиш, одатланиш, унинг зарур-
лигини тушуниш, меҳнат кўникма ва малакалари кун-
далик амалий ишларда ҳамда ҳар хил ижтимоий фао-
лиятда таркиб топади. Бундай муайян мехнат туридан 
крбилият нишоналари ҳам вужудга келади. 
Меҳнат тарбиясининг биринчи вазифаси меҳнатга 
психологик ва амалий тайёрликни таркиб топтиришдир. 
Ҳар бир инсон меҳнат қилмасдан, моддий бойликлар 
ишлаб чикариш умумий жараёнида иштирок этмасдан 
яшай олмаслигини аниқ тушуниб етиш. Меҳнатнинг 
ижтимоий аҳамиятини тушунган киши яхши бажарил­
ган ишдан кувонади, ишидан бахт топади, ишининг 
самарасини ҳис қилади. Бундай илҳомлантирувчи са-
баблар натижасида меҳнат шахсни ҳар томонлама ри­
вожлантириш воситасига айланади. Аксинча, фақат 
моддий бойлик тўплаш учунгина килинадиган меҳнат 
кишини қашшоқлаштиради, шахснинг салбий сифатла-
рини ҳосил килади. Шунинг учун меҳнат тарбиясининг 
яна бир вазифаси — меҳнат фаолиятининг ижтимоий 
сабабларини таркиб топтиришдан иборатдир. Мехнат 
тарбиясининг навбатдаги вазифаси ёш авлодда меҳнат 
107 

---

маданияти, кўникма ва малакаларини ҳосил килиш, 
меҳнатга ҳурмат ҳамда унинг натижалари - ижтимоий 
ва шахеий мулкни эҳтиётлаш каби сифатларни таркиб 
топтириш; крбилият ва қизиқиш орқали ихтиёрий касб-
ни танлаш мақсадида ёш авлодда меҳнат турига 
қизиқишни оширищдан. 
Ёш авлоднинг меҳнат тарбияси вазифаларини амал­
га ошириш учун куйидаги воситаларда кенг фойдала­
нилади. Меҳнат фаолияти, унинг турлари, ташкил 
этишнинг илмий асослари билан кенг таништириш, ёш 
авлоднинг меҳнат тарбияси, қўлидан келадиган меҳнат 
турларини бажариш. 
Демак, болалар меҳнати жисмоний камолот учун 
ҳам катта аҳамиятга*эга, мушакларнинг фаоллиги, жис­
моний зўр бериш боланинг организмдаги барча систе-
магарининг иш фаолиятини оширади, мехнатдаги 
ҳаракатлар, уларнинг мувофиқдиги, уйғунлиги, ихтиё-
рийлиги такомиллашиб боради. Мехнатдаги мақсадга 
эришиш ижобий ҳиссий ҳолатни келтириб чиқаради, 
боланинг иш фаолиятини оширади.