|
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ
1. Ватан деб нимага айтилади?
2. Ватанга муҳаббатни тарбиялаш.
3. Мактабгача тарбия ёшидаги болаларда ватанпар
варлик ҳиссини тарбиялашнинг аҳамияти.
4. Байналмилал тарбияни тавсифланг.
90
XV боб.
ЭСТЕТИК ТАРБИЯ
Режа:
1. Эстетик тарбиянинг мазмуни, моҳияти ва аҳамия-
ти.
2. Болаларни эстетик тарбиялашнинг ўзига хос ху
сусиятлари ва ўрни.
3. Эстетик тарбиялашнинг вазифаси мақсади ва ме
тоди.
4. Эстетик тарбиянинг воситалари.
Эстетик тарбия кенг тушунча бўлиб, воқелиқцаги,
санъатдаги, табиатдаги, ижтимоий ва меҳнат муносаба-
тидаги, турмушдаги гўзалликни идрок қилиш, тушуниш-
га ўргатиш, гўзалликка муҳаббат уйғотиш ва ҳаётга
гўзалликни олиб кириш қобилиятларини тарбиялашдир.
Эстетик тарбия ўз навбатида болаларга ҳар томон
лама тарбия беришнинг бир қисми ҳисобланади. У ай-
ниқса, ахлоқий тарбия билан узвий боғлиқцир. Санъат
ва ҳаёт гўзаллиги билан таништириб бориш боланинг
ақлини, ҳиссини тарбиялаб қолмай, шу билан бир
қаторда унинг хаёли ва фантазиясини ҳам ривожлан-
тиради.
Болаларни гўзалликка ошно қилиш, уларда ҳаётий
воқеаларни тўғри тушуниш, олийжаноб ҳис-туйғуларни
ва интилишларни шакллантиришга ёрдам беради. Бола
ларда гўзалликни идрок қилишни тарбиялаш орқали
уларда бошқа кишиларнинг кечинмаларини ҳис эта би
лиш, қайғусини бирга барҳам кўриш каби хусусиятлар
шаклланиб боради. Эстетик ривожланиш шахснинг эс
тетик онги, муносабати ва эстетик фаолиятининг
шаклланиши ва такомиллашувида узоқ вақтни талаб
91
этадиган жараёндир. Шахснинг эстетик ривожланиши
ижтимоий-тарихий ва эстетик тажрибани ижодий
ўалаштириш жараёнида юзага келади.
Эстетик эҳтиёж - киши борлиқни, бадиий фаолият
ни, унинг ҳар хил кўринишларида эстетик идрок этиш-
га ундовчи субъектив омилдир. Эстетик қизиқиш шахс-
ни санъат асарларини, теварак-атрофдаги борлиқни
эстетик идрок этишга ва эстетик фаолиятга
йўналтиради. Эстетик қизиқиш эҳтиёжни юзага келти-
ради. Эстетик тарбия тушунчаси билан бир қаторда ба
диий тарбия тушунчаси ҳам мавжуд.
Бадиий тарбия санъат асарлари адабиёт, мусика,
ашула, тасвирий санъат ва бошқа воситалар асосида
тарбиялашдир. Эстетик тарбия - анча кенг, факат санъ
ат воситасидагина эмас, балки ҳаёт, меҳнат, кишилар
нинг ўзаро таъсири воситасида гўзалликни, англашни
тарбиялайди. Санъатда эса эстетиканинг турли-туман
масалалари намоён бўлади. Айниқса, кишининг фикр-
иродаси мадҳ этилади, унинг тарбияловчи роли ҳам
шунда намоён бўлади. Шунинг учун санъат эстетик
тарбиянинг мазмуни ва воситаси ҳисобланади. Эстетик
тарбия ахлоқий меҳнат ва жисмоний тарбия билан
чамбарчас богликдир. Эстетик ва ахлоқий тарбиянинг
ўзаро боғликлиги шундаки, кишининг гўзалликни идрок
этишдан кувониш, унинг бошқа кишиларга яхшилик
қилганидан хурсанд бўлишга ўхшаб кетади. Аксинча,
гўзалликни кўра билмаслик, ундан завкдана олмаслик
ёмон ишларни қилишга олиб келади.
Санъатнинг тарбиявий кучи шундаки, одамни
ҳаётдаги воқеаларни, ҳодисаларни чукур ҳис-ҳаяжон би
лан идрок этишга мажбур этади. Эстетик тарбия мехнат
тарбияси билан ҳам боғлиқ. Меҳнат фаолияти бола
ларни қувонтиради. Гўзаллик қувончисиз меҳнат қу-
вончи бўлмайди. Меҳнат кувончи бу турмуш қувончи-
дир.
Агар инсон эстетик жиҳатдан тарбияланган бўлса,
у ҳар қандай қийин ишда ҳам гўзалликни кўра олади
92
ва уни зўр завқ-шавқ билан бажаради. Эстетик ва жис
моний тарбия ўртасида мустахкам боғланиш мавжуд
бўлиб кишининг мустаҳкам соғлиғи учун муҳим сана-
лади. Инсоннинг жисмоний камолоти гўзалликни та
саввур эта олмайди. Мактабгача тарбия ёшидаги бола
ларнинг эстетик ривожланишида, айниқса, эстетик тар
бия эмас, ҳиссий ва сенсор ривожланиши тўғрисида
ўйлаш керак. Бола ялтироқ бўёкдан хурсанд бўлади, бир
маромдаги товуш ва ҳаракатлардан хузур қилади. Бола
ҳаётининг биринчи йилида унинг сенсор кабул
килувчанлиги такомиллашиб боради. Бу ёшдаги болада
кечинмаларнинг шаклланишида катталар муҳим роль
ўйнайди.
Бола ҳаётининг иккинчи йилида унинг идроки се-
кин - аста такомиллашиб боради. Ўрта гурухга келганда,
болалар эстетик идрокнинг ривожланишида муҳим
ўзгаришлар юз беради. Уларнинг эстетик идроки анча
шаклланган бўлади. Бу ёшдаги болалар бадиий образ-
ларни энг оддий эстетик баҳолай оладилар. Катта
гуруҳнинг охирига келганда улар мусиқани, бадиий
асарларни дикдат билан таъкидлайдилар, тасвирий
санъат асарларини синчиклаб кузатадилар, улардаги
ижобий қахрамонларнинг хатти-ҳаракатларидан
қувонадилар, ёмонликни қоралайдилар.
Эстетик тарбиянинг вазифалари тарбиянинг уму
мий мақсадларидан келиб чиқиб, болаларнинг ёш ва
индивидуал имкониятларига қараб белгиланади. Эстетик
тарбиянинг вазифаларига куйидагилар киради:
1. Болаларни ҳаётдаги, воқеликдаги, табиат ва тур-
мушдаги гўзалликни тушуниш, кўра билишга ўргатиш.
Уларда эстетик ҳис-туйғу, дид, эстетик муносабатни
тарбиялаш.
2. Болаларни бадиий ижоднинг турли жанрларида
яратилган санъат Асарларини тушуниш, севишга ўрга-
тиш, уларда эстетик онг кирраларини шакллантириш.
3. Болани санъатнинг турли соҳаларига қизиқиши,
изланишини таркиб топтириш.
93
Юқорида кўрсатилган вазифалар асосида мактаб
Do'stlaringiz bilan baham: |
