Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Ошқозон ости бези. Бу без одам танасидаги барча безлар 
орасида жигардан кейин иккинчи ўринда туради. Унинг массаси 
70-80гр. Ошқозон ости бези функциясига кўра аралаш без. 
59-расм. Ошқозон ости бези 
Унинг лангерганс оролчалари деб аталувчи қисмлари 
ҳужайралари инсулин гармонини ишлаб чиқаради. Бу гармон 
бевосита қонга қуйилиб, организмда қанд алмашинувини 
бошқаришда иштирок этади. (59-расм) 

---

29 
ЭНДОКРИН ТИЗИМИ. 
Эндокрин (ички) секреция безлари кимёвий актив 
моддалар ишлаб чиқариб, нерв тизимининг фаолиятига таъсир 
кўрсатади. 
Ендокрин безлар-«ендо»-ички, «крино» -ажратаман деган 
маънони англатади.
Без 
ҳужайраларида 
ҳосил 
бўладиган 
моддаларни 
ташқарига чиқармасдан бевосита қонга етказиб турадиган 
безлар ички секреция безлари деб аталади. (60-расм) 
60-расм. Ички секреция безлари 
 
Ички секреция безларига: гипофиз, эпифиз, қалқонсимон 
бези, айрисимон без, буйрак усти безлари, ошқозон ости ва 
жинсий безларнинг бир қисми киради.
Гипофиз бези-нўхатсимон, вазни 0,5-0,6 гр бўлиб, бош 
миянинг остки қисмида калла суягининг турк эгарчаси деб 
аталадиган қисмида жойлашган (61-расм). 

---

30 
61-расм. Гипофиз бези. Ошқозон ости бези. Қалқонсимон без. 
Гипофиз бези уч бўлакдан иборат: олдинги бўлак, ўрта ва орқа 
бўлак. 
Гипофизнинг олдинги бўлаги соматотроп, адренокортикотроп, 
тиреотроп, гонадотроп, лактотроп, лютеинловчи гормон ажратади. 
Соматотроп гормон болаларни ўсиш, ривожланиши ва 
организмдаги оқсиллар синтезланишини бошқаради. Балоғат ёшига 
етмай кўп ишлаб чиқарилса бўй нормадан ортиқ ўсиб кетади, бу 
гигантизм, кам ишлаб чиқарилса бўй ўсмай қолади, бу нанизм - 
паканаликни келтириб чиқаради. 
Адренокортикотроп гормони буйрак усти безининг ишини 
тартибга солади. Тиреотроп гармони қалқонсимон бсзнинг ишини, 
яъни тироксин ишлаб чиқаришни бошкаради. Гонадотроп гармони 
эркаклар ва аёлларнинг жинсий безлари функциясини бошқаради. 
Лактотроп гармони аёлларда сут безларининг функциясини 
бошқаради. Гипофизнинг ўрта бўлагидан интермедин гармони 
ажралади. Бу гармон терида пигмент ҳосил бўлишини бошқаради. 
Орқа бўлагида окситоцин ва возопрессин гармон ажралади. 
Окситоцин гармони аёлларда бачадон мускулларининг 
қисқаришини кучайтириб туғиш жараёнини осонлаштиради. 
Возопрессин гармони эса организмда сув алмашинувини 
бошқаради яъни у буйрак каналчаларида бирламчи сийдикнинг 

---

31 
98,5-99 %ини қонга қайта сўрилишини таъминлайди. Бу гармон 
етишмаса қандсиз диабет касаллиги келиб чиқади.