Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
ЮРАК 
 
Қон айланиш тизимига юрак ва ундан чиқадиган қон томирлари 
киради. Қон айланиш тизимининг қон томирлари 3 хил бўлади:
1.Юракдан қон олиб кетадиган томирлар-артериялар,
2.Юракка қон оқиб келадиган томирлар-веналар,
3.Артерия билан вена ўртасидаги қил томирлар капиллярлар.
 
43-расм 44А-расм. 
Юракнинг умумий кўриниши. Юракнинг кўкрак қафасида жойлашуви 

---

19 
 
 
44Б-Расм. Юракнинг камералари ва қон томирлари
. 
 
Юрак девори 3 қават ички эндокард: ўрта мускул миокард ва 
ташқи перикарддан иборат. Ташқи пардаси перикард икки қават 
бўлиб, ички қават юрак мускулига ёпишиб туради, уни эпекард 
дейлади.
Юрак тўрт камерали: ўнг ва чап бўлмачалар, ўнг ва чап 
қоринчалардан ташкил топган. Юракда 4 та клапин бўлиб, чап 
бўлмача билан чап қоринча ўтрасида 2 табақали клапин, чап 
қоринча аорта қон томири ўртасида яримойсимон клапинлар 
жойлашган, ўнг бўлмача билан қоринча ўртасида уч табақали 
клапин бор.
Юрак бир дақиқада 70-75 марта қисқариб кенгаяди ва 
организм органларига қон етказиб беради. Юрак мускулларининг 
қисқариши-систола, кенгайиши эса диастола дейилади. Одам 
танасида қон жуда кўп йрик ва майда қон томирлар бўйлаб 
ҳаракатланади. Бу қон томирлар иккита яъни катта ва кичик қон 
айланиш доирасини ҳосил қилади. 

---

20 
НАФАС ОЛИШ ТИЗИМИ 
 
Одам ва ҳар бир бошқа тирик организм ташқи муҳитдан 
кислород қабул қилиб, карбонат ангидрид газини чиқариб туриши 
нафас олиш дейилади. Нафас олиш жараёни қуйидаги қисмлардан 
иборат.
45-расм. Ўпка алвеолаларида газлар алмашинуви 
 
1-карбонат ангидридга тўйинган ҳаво; 2-кислородга тўйинган ҳаво; 
 
3-ўпка капиллярлари; 4-ҳаво; 5-алвеола девори; 6-эритроцитлар; 
7-артериал қон; 8 -веноз қон; 

---

21 
1. Ўпка алвеаолалари ва ташқи муҳит ўртасида кислород ва 
карбонат ангидрид алмашуви (ташқи нафас олиш).
2. Ўпка алвеаолари ва ўпканинг капилляр қон томирлари 
ўртасида кислород ва карбонат ангидрид алмашувчи.
3. Қон ва тўқималар ўртасида кислород ва карбонат - ангидрид 
алмашинуви. (Ички нафас олиш). (45-расм) 
Нафас олиш аъзоларига: Бурун, бурун бўшлиғи, бурун халқум, 
хиқилдок, трахея, бронхлар (ўнг ва чап), ўпкалар (ўнг ва чап) ва 
плевра пардалари киради. (46-расм) 


46-расм. Нафас олиш тизими.