Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик – Қурилиш институти

 
70

---

ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШДА “МОДЕЛЛАШТИРИШ” 
МЕТОДИДАН ФОЙДАЛАНИШ САМАРАДОРЛИГИ 
кат.ўқ. И.Н.Сайдалиев (АндМИ) 
Ўзбекистоннинг таълим модели энг замонавий талабларга жавоб 
берадиган таълим муассасаларини барпо этиш билангина чекланиб қолмасдан, 
ушбу модель авваламбор, сифатга, яъни ўқитувчилар, ўқувчилар, талабалар, 
ўқув дастурлари ва пировард натижада билимлар сифатини оширишга 
асослангандир. Бундан ташкари, глобаллашув билан боғлиқ эхтиёжлар ҳам 
хисобга олинган ҳолда ишлаб чиқилган мазкур таълим модели Ўзбекистоннинг 
Осиёда, умуман, жахон хамжамиятида муносиб ўрин эгаллашини таъминлаш 
воситаси бўлиб хизмат қилади. Эндиги, биз педагогларнинг вазифаси 
замонавий техник таъминотга эга таълим муассасаларида талаблар даражасида 
инновацион таълим технологиялари асосида ёшларимизга таълим-тарбия 
беришдан иборат бўлмоғи лозим. Бунинг учун ҳар бир педагог ўз устида 
мукаммал ишлаши, замондан орқада қолмаслиги, ўқитишнинг инновацион 
технологияларини пухта билиши ва ўз фаолиятида жорий этиши зарур. Ҳозирги 
кунда эски анъанавий услубдаги дарслар ёшларимиз эхтиёжини қондирмайди, 
улар бундай дарсларни тинглагиси келмайди. 
Дарсларни ўтишда замонавий инновацион технологиялардан, интерактив 
методлардан фойдаланишни олдимизга мақсад қилиб олдик. Мутахассислик 
фанларини ўтишда “Моделлаштириш” методларидан фойдаланмоқдамиз. 
Максадли ёндашув нуктаи назаридан педагогикада моделларнинг 
куйидаги турлари мавжуд: 
Ўқув моделлари: бу кўргазмали қуроллар, турли машқлар, ўқитиш 
дастурлари; 
Тажриба 
моделлари: 
бу 
лойихалаштирилаётган 
объектнинг 
кичрайтирилган ёки катталаштирилган нусхалари. Бундай моделларни 
шунингдек натурал, яъни табиий холича тасвирлаш дейилади ва объектни 
тадқиқ қилиш ва унинг келажакдаги тавсифини башоратлашда фойдаланилади; 
Илмий техник моделлар жараён ва вокеликни тадқиқ этиш учун 
яратилади; 
Уйинли моделлар- бу (харбий, иктисодий, спорт, хизматга доир) рақиб, 
иттифоқдош ёки душманнинг жавобига эътиборан объектнинг турли 
вазиятлардаги хатти харакатини яратиб бериш; 
Имитацион моделлар - фақатгина реал вокеликни аник акс эттиришгина 
эмас, унга тақлид қилиш, ўхшатиш. Бунда тажриба қандайдир хатти 
харакатнинг оқибатларини ўрганиш, бахолаш мақсадида ёки кўп марта 
такрорланади, ёки хар хил шароитларга қуйилган, лекин бир бирига ўхшаш 
объектлар билан бирга олиб борилади. 
Узоқ йиллардан буён моделлаштириш илмий тадқиқотнинг энг долзарб 
методларидан бири бўлиб келмоқда. Моделлаштириш педагогик тадқиқотларда 
кишининг тажрибаси, унинг сезги органлари орқали олган таассуротлари ҳамда 
табиий шароитдаги кузатишларидан олинган эмпирик ҳамда назарий 
71

---

билимларни, яъни педагогик объектни ўрганиш жараёнида тажриба, мантикий 
боғланишларнинг тузилиши ва илмий абстрактларни бирлаштириш 
имкониятини беради. 
Кўп холларда дарсни режалаштириш жараёнида ўқитувчилар педагогик 
моделлаштириш тушунчасига дуч келишади. Бугунги кунда инсоният ўзининг 
илмий, таълимий, технологик, бадиий фаолиятида атрофидаги оламни 
моделлаштирмасдан яшашини тасаввур қилиш қийин. 
Юқорида келтирилган моделлардан тажриба моделлари ўрганиб, 
мутахассислик фанларини ўқитишда кенг фойдаланмоқдамиз (1-расм).
1-расм. Мутахассислик фанларини ўқитишда “Моделлаштириш” методи. 
“Моделлаштириш” методи орқали талабаларни амалий машғулотлар 
ўтилганда тажриба учун 120 та талаба олинди. Бундан 60 тасини тажриба гуруҳ 
сифатида ва назорат гуруҳи сифатида ажратилди. Тажриба гуруҳига 
моделлаштириш методидан, назорат гуруҳига анъанавий методдан фойдаланган 
ҳолда машғулот олиб борилди. Амалий машғулот якунида баҳолаш учун 
ассисмент олинди. Натижа эса тажриба гуруҳида назорат гуруҳига нисбатан 30 
% яхшироқ ўргангани маълум бўлди.