Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мукимий номидаги қЎҚон давлат

4. МОСЛАШИШНИНГ ДАРАЖАЛАРИ

Мослашиш турли даражаларда ва кўринишларда намоён бўлади. Масалан ҳарорат омилига мослашиш молекуляр даражадан бошлаб то биоценотик даражагача кузатилиши мумкин. Кўпчилик ўсимликлар ортиқча қизиб кетишдан сақланиш учун бошқа ўсимлик турининг соясида ўсади. Бу ерда мослашиш биоценотик даражада намоён бўлмоқда. Асалариларнинг уяларини ҳаддан ташқари қизиб кетганда қанотларини қоқиб уяни совутиши жамоа даражасидаги мослашишга мисол бўлади. Ҳайвонларнинг тер безлари орқали танасини совутиши ёки ўсимликларни транспирация орқали барг юзасини совутиши кабилар организм даражасидаги мосланишлардир. Кучли ёруғлик таъсирида хлоропластларнинг ҳужайра девори остида маълум бир тартибда жой олиши ҳужайра даражасидаги, термофил микроорганизмларнинг оқсилларини юқори ҳарорат таъсирига чидамлилиги эса молекуляр даражадаги мослашиш ҳисобланади.

Саволлар:

1. Муҳит деб нимага айтилади?

2. Экологик омиллар неча гуруҳга ажратилади?
3. Абиотик омилларнинг энг муҳимлари қайсилари?
4. Тирик организмларга экологик омиллар қандай таъсир этади?
5. Экологик омилларнинг тирик организмларга таъсир этиш қонуниятларини айтиб беринг?
6. Тирикликнинг асосий белгиларини айтинг?
7. Тирик организмнинг асосий хусусиятларини санаб ўтинг?
8. Мослашиш деганда нимани тушунасиз?
9. Мослашишнинг неча хил кўринишлари мавжуд?
10. Мослашиш қандай даражаларда намоён бўлади?

III--МАВЗУ. Абиотик омиллар.


РЕЖА:
1. Ёруғликнинг тирик организмлар ҳаётидаги аҳамияти.
2. Ўсимликларнинг ёруғлик омилига мослашиши.
3. Ҳайвонларнинг ёруғлик омилига мослашиши.
4. Ер шаридаги асосий иқлим зоналари.
5. Тирик организмларнинг ҳарорат омилига муносабати.
6. Ўсимликларнинг ҳарорат омилига қараб экологик гуруҳларга ажралиши.
7. Ҳайвонларнинг ҳарорат омилига мослашишлари.
8. Намлик омилининг тирик организмлар ҳаётидаги аҳамияти.
9. Ўсимликларнинг намлик шароитига мослашишлари.
10. Ҳайвонларни намлик омилига мослашиш хиллари
Таянч сўзлар: Фотосинтез, транспирация, фотопериодизм, фототропизм, синтез, ультрабинафша, гелиофит, сциофит, биолюминесценция, ёруғсевар, соясевар.