Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

15. Органик боғловчилар, хоссалариини ўрганиш

лаборатория ишларини бажаришга доир
Услубий кўрсатма


Назариядан қисқача маълумот. Органик боғловчи моддаларни, хом ашёларини турига қараб, битумли ва қатронли хиллари мав­жуд. Битумли боғловчилар дастлабки хом ашёсига қараб табиий ва сунъий нефт битумларига бўлинади.
Битумли боғловчи моддалар. Табиий битумлар - қора ёки тўқ жигарранг, деярли ҳидсиз, ёпишқоқ, суюқ чўзилувчан, қаттиқ мўрт шаклли модда бўлиб, юқори молекулали карбонат ангидрид­ларнинг металлмас моддаларининг аралашмасидан ҳосил бўлган. Та­биий битумлар полимерланган нефтларнинг табиий оксидланиш жа­раёни натижасида ҳосил бўлган. Табиий соф битумлар нефт қазил­ма бойликлари жойларида юмшоқ шиша, айрим жойларда асфалт кўринишида учрайди. Табиий битумлар соф ҳолда камдан-кам уч­райди, улар кўпинча чўкинди тоғ· жинсларига шимилган ҳолда бўлади.
Асфалтли жинслар - доломит, оҳактош, қумтошлар ва бошқа ·ғовак жинсларнинг таркибида 5-20% гача шимдирилган табиий би­тум бўлган тоғ· жинсларига асфалт битумлари деб аталади. Соф битум олиш учун майдаланган асфалт тоғ жинсларни махсус қозонларда қайнатилади ёки органик еритгичлар (дихлоретан, бензол, хлороформ, скипидар) билан ишлов бериб олинади. Кўпинча, битумли тош материалларини майдалаб асфалт-бетон тайёрлашда ишлатилади.
Нефт битумлари - сунъий битумлар бўлиб, нефт ва унинг смолали қолдиқларини қайта ишлаш маҳсулоти ҳисобланади. Ишлаб чиқариш усулига қараб битумлар қолдиқли, оксидланган ва крекинг битумлари турларига бўлинади. Қолдиқ нефт битумлари атмосфера - вакуум хумдонларида нефтни қайта ишлаш, яъни ҳайдаш йўли билан нефтдан бензин, керосин ва мойларнинг бир қисмини ажратиб олишдан кейин ҳосил бўлади. Оксидланган нефт битумлари қолдиқ нефтлари орқали босим остида ҳаво пуфлаб олинади, улар бунда кислород таъсирида оксидланади ва зичланади. Крекинг нефт битумлари нефт ва нефт мойларидан бензин ажратиб олиш жа­раёнида, юқори ҳароратда парчаланиш (крекинглаш) натижасида ҳосил бўлади.
Гудрон асфалти - нефтнинг бензин, керосин ва мойларнинг олгандан кейинги қолдиғи бўлиб, смоласимон масса, йўл қурили­шида нефтли битумларни туташтирувчи модда сифатида фойдалани­лади.