Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

3.5-расм. Ҳар хил қурилиш ашёларининг мустаҳкамлигини синаб кўришда намуналар: 1. Сиқилишда; а) зич табиий тош ашё б) ғовак табиий тош ашё в) бетон г) ғишт. 2. Эгилишда; а) цементли қурилма б) ғишт в) ёғоч. 3. Чўзилишда; а) пўлат б) ёғоч.

Кўпчилик қурилиш ашёлари мустаҳкамлик чегарасига кўра маркаларга бўлинган. Қурилиш ашёларининг сиқилишадаги мустаҳкамлик чегараси ҳар хил бўлиб, 0,5 дан 1000 МПа гача ўзгаради. Ашёнинг маркаси унинг сифатини характерлайдиган асосий кўрсатгич бўлиб, нарматив ҳужжатларда кг/см² ёки МПа ларда кўрсатилади. Масалан, портландцементнинг маркаси стандартга мувофиқ 400, 500, 550, 600 (яъни сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси энг камида 40, 50, 55, 60 МПа бўлиши керак).

Кўпчилик ашёларнинг (ёғоч, пўлат, полимерлардан ташқари) эгилишдаги ва чўзилишдаги мустаҳкамлиги сиқилишдаги мустаҳкамлигидан бир неча марта кичик. Масалан, табиий тош материалларнинг чўзилишдаги мустаҳкамлик чегараси сиқилишда­гига нисбаттан 10-15 марта кичик.


Ашё мустаҳкамлигининг тузилишига боғлиқлиги.
Б ир хил таркибдаги ашёнинг мустаҳкамлиги унинг ғоваклигига боғлиқ. Ғоваклиги ошган сари ашёнинг мустаҳкамлиги пасайиб боради. Масалан, цементли бетоннинг мустаҳкамлик чегараси билан ғоваклиги орасидаги боғланиш текшириб кўрилганда қуйидагилар аниқланди: (3.5- расм).
Расмдан кўринадики, бетоннинг ғоваклиги 12,4% дан 15,2% гача ошганда, сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 37,5 дан 26 МПа гача камаяди. Бундай боғланиш бошқа қурилиш ашёларига ҳам хосдир (оҳактош, сопол ашёлар ва ҳоказо).
Қурилиш қурилмалари учун ашё танлаганда бу боғланиш ҳисобга олиниши керак. Масалан: деворбоп ашё мустаҳкам ва шу билан бирга енгил бўлиши керак. Булар учун серғовак, лекин ғоваклари ёпиқ ва зич жойлашган ашёларни ишлатиш мақсадга мувофиқ­дир. Қурилиш ашёларининг самарадорлигини солиштириб кўриш учун конструктив сифат коэффициенти ишлатилади.
Бу коэффициент ашёнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегарасини (R) унинг зичлигига бўлган нисбатига тенг, яъни.

Зичлиги кичик, яъни ғовак, ва шу билан бирга мустаҳкам бўлган ашёлар самарадор ҳисобланади. Масалан, конструктив сифат коэффициентларини солиштириб кўрганда ёғоч бетонга нисбаттан самаралирроқ бўлиб ҳисобланади. (ёғоч учун К_к.с.к.=0,9; оғир бетон учун 0,06)