Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Ёйилувчанлик – ишқаланувчи кучлар таъсирида ашё ҳажми ва массасининг камайиш хусусияти. Ашёни ёйилувчанликка синаб курганда унинг массаси камаяди. Ёйилувчанлик қуйидаги формула билан аниқланади; г/см²:

бунда m₁– намунанинг бошланғич массаси, г; m₂ – намунанинг ёйилувчанликка синагандан кейинги массаси, г; F – намунанинг сирт юзаси, см².
Ёйилувчанликни аниқлаш учун ишқаланиш доираларидан фойдаланилади.
Ашёнинг бу хоссаси зинапоя, пол, йўл қурилишида ишлатиладиган ашёлар учун катта аҳамиятга эга.
Қурилиш ашёларини пойдеворлар, пол, йўл ва йўлакларда ишлатилганда уларнинг зарб кучи таъсирига қаршилик кўрсатиш қобилияти синаб кўрилади.
Бунинг учун синаладиган ашёдан стандарт намуналар ясаб улар махсус асбоб – копёрларда синаб кўрилади.

Ашёга таъсир қиладиган ташқи кучлар унинг шаклини ўзгартиришга ҳаракат қилади ва аста секин бузилишга олиб келади. Ташқи куч таъсири тўхтагандан кейин ашё ўзининг бошланғич ўлчамларини ва аввлги шаклини эгаллаши мумкин ёки ўзининг олдинги ҳолига қайтмасдан деформацияланган ҳолда қолиши мумкин.

Агар деформацияланган ашё ташқи куч олингандан кейин аввалги ҳолига қайтса, бундай деформация қайтариладиган ёки эластик деформация дейилади.
Агар ташқи куч таъсири тўхтагандан кейин ашё бошланғич ҳолига қайтмаса, бундай деформация қайтарилмайдиган (қолдиқли) ёки пластик деформация дейилади. Пластик деформация ташқи кучлар ва иссиқлик таъсирида вужудга келиб, бу таъсирлар тўхтатилгандан кейин ҳам сақланиб қолади.
Қурилиш ашёсининг турига ва унга таъсир этадиган ташқи кучнинг миқдорига қараб ашёда ҳар хил деформация пайдо бўлиши мумкин. Деформациянинг характери ва катталиги ташқи кучнинг таъсир этиш тезлигига ва ҳароратига боғлиқ.
Доимий кучланиш таъсирида аста-секин ошиб борадиган пластик деформация оқувчанлик деб аталади. Агар пластик деформация узоқ муддат (ойлар ва йиллар) давомида секин ошиб борса, бу ҳодиса силжиш деб аталади.
Қурилиш қурилмаларини ҳисоблаш ва тайёрлашда оқувчанлик деформациясига аҳамият бериш керак.
Эластиклик – бу ашёнинг куч таъсири тўхтатилганидан кейин бошланғич ҳолатига қайтиш хусусияти. У эластиклик чегараси орқали ифодаланади. Эластиклик чегараси ашёда қолдиқли деформация пайдо бўлиши пайтидаги кучланишга тенг. Бу чегара ашёга куйилган техник шартларда келтирилган бўлади.