Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

1-расм. Вика асбоби: 1- пестик, 2- темир стержен, 3- кўрсаткич,
4- асбоб шкаласи, 5- штатив, 6- игна ҳалқа, 8- пластинка

Сувни ўлчамли цилиндр идишга ёки тарозида тортиб цементга қуйилади. Сув миқдори цемент оғирлигига нисбатан 25-30% да олинади. Қуйилган сув устига цемент тортилади ва куракча билан аста-секин қорилади.

Қоришмани куракча билан аввал секин, кейин тез эзиб 5 минут давомида қориштирилади.
Иш бошлашдан олдин Вика асбоби стерженнинг бемалол силжиши ва цилиндрик дастанинг учи шиша пластинкага текканда стрелканинг шкаладаги ноль рақамини кўрсатиши текшириб кўрилади. Агар стрелка шкаладан ноль рақамини кўрсатмаса, асбоб шу ондаёқ созланади.
Тайёрланган цемент хамири, шиша пластинка устига қўйилган, металлдан ёки пластмассадан ясалган машина мойи суртилган кесик конус шаклидаги ҳалқага солинади. Шиша пластинкани стол четига беш-олти марта оҳистагина уриб, цемент хамири зичланади ва хамирнинг ортиқчаси ҳўлланган пичоқ билан ҳалқа устидан сидириб олинади.
Шиша пластинкадаги ҳалқага солинган цемент хамири Вика асбобининг темир станинасига қўйилади, бунда силжувчан пўлат стержен ҳалқадаги цемент хамирининг марказига тушиши керак. Кейин, пестикнинг қуйи учи цемент қоришма юзасига тегизилади ва стерженни беркитувчи винт бўшатилади.





2-расм. Метал идиш.

Умумий оғирлиги 300 г ли стержен билан пестик эркин ҳолатда цемент хамирига бота бошлайди. Винт бўшатилгандан 30 сек ўтгач, шкаладан пестикнинг хамирга ботиш даражаси аниқланади. Агар хамирга туширилганда стрелка 5 мм дан пастда тўхтаса, хамир юмшоқ, яъни сув кўп солинган бўлади.

Бордию, пестик хамирга ботганда стрелка 7 мм дан юқорида тўхтаса хамир қаттиқ, яъни сув оз солинган бўлади.
Иккала ҳолда ҳам сув миқдорини кўпайтириб ёки камайтириб, янги цемент хамири тайёрланиб қайтадан синалади. Агар пестик учунчи марта хамирга туширилганда стрелка 5-7 мм орасида тўхтаса, бу ҳолатда хамирнинг қуюқлиги нормал бўлади.
Шундай қилиб, охирги марта олинган сув миқдори цемет хамирининг нормаллигини кўрсатадиган қиймат ҳисобланади ва бу қиймат процентда аниқланиб 2-жадвалга ёзиб борилади.

2-жадвал

Ўтка­зилган синов­лар №	Цемент намунасининг оғирлиги, г	Сув миқдори, г	Шкаладаги стрелка кўрсатган сон, мм.	Цементнинг сув талабчанлиги, %
1. 2. 3.

3- тажриба . Цемент хамирининг қотиш даврининг бошланиши
ва охирини аниқлаш

Цемент асосида тайёрланган бетон ёки қоришмани қолипларга жойлагунга қадар қотиб қолмаслиги ва у нормал қуюқликда бўлиши иш унумини оширишда ҳамда конструкцияни сифатли тайёрлашда катта аҳамиятга эга.

Цемент хамирини қотиш даврининг бошланиши ва охири Вика асбоби (1-расм) ёрдамида аниқланади. Вика асбоби ишчи столга ўрнатилиб, шиша пластинка ва ҳалқа машина мойи билан суртилиб- станинага қўйилади. Беркитувчи винтни бўшатиб, пестик ўрнига игна маҳкамланади. Пестик эса стерженнинг устки қисмига маҳкамланади. Шиша пластинкага игна туширилганда, кўрсатгич шкаладаги "0" ни курсатиб туриши керак. Нор-мал қуюқликда тайёрланган цемент хамири шиша пластинка устига қўйилган кесик конус ҳалқага қўйилади.
Шиша пластинка стол қиррасига 5-6 марта урилади. Хамир зичлангандан кейин унинг ортиқчаси пичоқ билан сидирилиб текисланади. Кейин кесик ҳалқа пластинка билан бирга Вика асбоби остига қўйилади ва игнанинг учи хамирнинг юзасига тегадиган ҳолатга келтирилиб винт билан маҳкамланади. Винт бўшатилганда игнали стержень ўз оғирлиги (300 г) билан хамирга ботади.Дастлабки пайтда игна хамирдан ўтиб, шиша пластинкага бориб тақалади.
Цемент хамирининг қотиш даврини бошланишини билиш учун игнали стержень хамирга ҳар 5 минутда тушириб турилади. Ҳар туширишдан олдин игна намлан­ган дока ёки латта ёрдамида хамирдан тозаланаци. Игна ҳадеб бир жойга тушмаслиги учун ҳалқа тагидаги шиша пластинка силжитиб турилади.Тажрибанинг бошланиш пайтларида пемент хамири одатда суюқ бўлади. Шу сабабдан игнали стержень хамирга аввал охиригача ботади, кейинроқ эса кўтарила бошланади.
Цементга сув қуйилган вақтдан бошлаб, то игнанинг хамир тагидан (шиша пластинка сиртидан) 0,5-1 мм кўтарилганига қадар ўтган вақт қотиш даврининг бошланши деб аталади. Одатда бу вақт 45 минутдан кам бўлмаслиги керак.
Цемент хамирининг қотиш даврини охирини аниқлаш учун игнали стерженнинг хамирга ботирилиши яна давом эттирилади. Бунда игнали стержень ҳар 15 минутда бир ботирилади.
Цементга сув қуйилган вақтдан бошлаб, то игнанинг хамир сиртига 1 мм ботганига қадар ўтган вақт қотиш охири дейилади. Қотишнинг охири цементларнинг турларига боғлиқ бўлиб 12 соатгача чўзилиши мумкин.
Цемент хамирининг қотиш даврини бошланиши ва охирини аниқлаш натижалари 3-жадвалга ёзиб борилади.
3-жадвал

Ўтказилган синовлар №	Цемент хамирининг нормал қуюқлиги, %	Цемент хамири қотиш даврининг бошланиши, минут	Цемент хамири қотиш даврининг охири, соат, минут
1. 2. 3.