Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Ўзбекистоннинг ёғоч ашёлари
Ҳозирча Ўрта Осиёда ўрмонлар жуда кам бўлиб дарахт ўсти­риш ва ўрмонзорлар барпо қилиш муҳим аҳамиятга эгадир. Ҳар йили Ўрта Осиёга Сибирдан 7 млн м³. дан кўп ёғоч келтирилади. Ёғоч ашёлар тайёрланадиган жойларнинг ниҳоятда узоқлиги натижасида ёғоч ортиш, тушириш ва транспорт харажатларига катта маблағ сарфланади. Фақат транспорт харажатларининг ўзигина қайта ишлаш нархининг 21 %ини ташкил қилади. Ёғоч етиштириш ва дарахтларнинг маҳсулдорлигини ошириш масала­ларини ҳал қилишда тераклар, чўл ва ўрмонларда арчаларни кўпайтириш жуда муҳимдир.
Республикамиз ҳудудининг 5-6 %инигина ўрмон хўжалик­лари ташкил этган. Ваҳоланки, бу хўжаликлардан олинадиган ёғочларнинг ҳаммасини сифатли Қурилиш материаллари сифатида ишлатиш мумкин эмас. Ўзбекистон ҳудудида табиий ўрмон ва кўчат қилиб экилган сунъий майдонлар бор.
Табиий ўрмонлар давлат ўрмон фондига киради ва улар уч гуруҳга бўлинади: тоғ, тўқай ва чўлу даштдаги ўрмонлар. Асосан, тоғ ўрмонлари республиканинг Чотқол, Туркистон, Зарафшон ва Ғузор тоғ этакларига жойлашган. Бу майдонларда арча кўп тарқалган. Қурилиш материаллари сифатида маҳаллий эҳтиёжлар учун кўчат қилиб экилган сунъий ўрмонлар, ариқ ёки канал қирғоқларига экилган терак, акас, гладичий ва толларгина ишлатилади, холос.
Назорат саволлари

1. Қурилишда қандай турдаги ёғочлар ишлатилади?

2. Ёғочнинг чидамлилигани ошириш усуллари.
3. Ёғочга қандай антисептик моддалар шимдирилади.

26-маъруза. Органик боғловчи моддалар

Режа:
1. Органик боғловчиларнинг таснифи.
2. Нефт битумлари. Қатрон ва пек.
3. Битумнинг таркиби
4. Битум хоссалари

Органик боғловчи моддалар нафақат йўл қурилишида, балки саноат корхона майдонлари, йўлка қурилишларида, томбоп ва гидроизоляция ашёлари ишлаб чиқаришда ҳамда радиоактив нурлардан сақланишда кенг ишлатилади. Республикамизда ишлатилаётган битумларни 60–70 % йўл қурилишига, 20–24 % умумий қурилишга, 5–7 % том ёпиш ишларига, 1–2 % махсус ишларга сарфланади. Органик боғловчиларнинт афзаллиги улар тош ашёлар билан яхши ёпишади, уларнинг сиртида нам ва зарарли муҳитларга чидамли парда ҳосил қилади, хоҳлаган қуюклиқда тайёрлаб ашёнинг юзасига суртиш ёки шимдириш мумкин, боғловчи сифатида майда ва йирик тўлдиргичларни ўзаро ёпиштиради, шу билан бирга яхлит, зарарли муҳитга чидамли буюм ҳосил қилади.

Органик боғловчи моддалар битумли ва қатронлиларга бўлинадилар. Битумли материалларга қуйидагилар киради.