Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Бетоннинг физик хоссалари
Бетон тўсиқ конструкциялар сифатида ишлатилганда, унинг иссиқлик ўтказувчанлик кўрсаткичи катта аҳамиятга эга бўлади. Оғир бетонларнинг ҳавойи қуруқ ҳолатида иссиқлик ўтказувчанлиги 1,2 Вт/(м°С) га тенг бўлиб, енгил тўлдиргичли ва серғовак енгил бетонларга нисбатан 2–4 баробар каттадир. Турар жой биноларини қуришда ишлатиладиган деворбоп панелларнинг ички қатламига иссикликни сақловчи ашёлар жойланади. Бундай бетонлардан иссиқликнинг кўп ўтиши уларнинг камчилигидир.
Иссиқлик ўтказувчанлик бетоннинг ҳажмий оғирлигига, ғовакларининг тузилишига ва катта-кичиклигига, намлигига, муҳит ҳароратига боғлиқ. Ҳажмий оғирлиги 1800–2600 кг/м³ бўлган оғир бетонларнинг иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти 0,8–1,35 Вт/(м°С) га, енгил бетонларники эса 0,11–0,8 Вт/(м°С) га тенг.
Бетоннинг музлашга чидамлилигини аниқлашда ишлатиш шароитига кўра унинг таркиби ҳисобланади ва тегишли қўшилмалар тавсия этилади.
Музлашга чидамлилик даражаси оғир бетонларнинг зичлигига, тўлдиргич ва боғловчиларнинг сифатига боғлиқ. Йирик ва ўзаро туташган ғоваклардан ташкил топган енгил бетонлар совуққа чидамли бўлади. Совуққа чидамлилигига кўра бетонлар F4, F5, F50, F100, F150, F200, F300, маркаларга бўлинади.
Бетоннинг ғоваклиги ва сув ўтказувчанлиги. Бетон қоришма тайёрланаётганда унда ҳаво пуфакчаларининг қолиб кетиши ва ортиқча сувнинг буғланиши натижасида, бетонда микро ва макро ғоваклар ҳосил бўлади (12.8-расм). Йирик (макро) ғоваклар 10^-5 см. дан катта ўлчамга эга бўлиб, бетондаги ортиқча сувларнинг буғла-нишидан ҳосил бўлади. Майда ғовакларнинг катталиги 10^-5 см. дан кичик бўлиб, бетоннинг сифатини пасайтирмайди.
Бетонда йирик ғоваклар микдори 5—7 %дан ортмаслиги керак. Бунинг учун сув ва бошқа суюқпикларнинг юқори босими остида ишланадиган айрим йиғма темир-бетон конструкцияларга органик смолалар ва битум эритмалари шимдирилади. Бунда бетон буғлаш йўли билан қотирилгач, уни совиш вақтида смолага ботирилади. Ғоваклардаги буғ сувга айланиб вакуум ҳосил қилади ва натижада буюм смолани шимади. Смолага шимдирилган бетоннинг кимёвий эритмалар таъсирига чидамлилиги ҳам ортади. Бундай конструкциялар юқори босим, (суюклик ёки газ) зарарли муҳитдаги зарба таъсирида ишлайдиган жойларда қўлланилади.

12.8-расм. Бетон структурасининг турлари:

1—зич; II— зич-енгил тўлдиргич блок; III—серғовак; IV— йирик ғовакли; R_б— бетоннинг ўртача
мустаҳкамлиги; R₁ ва R₂ бетон таркибидаги ашёларнинг мустаҳкамлиги.