Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд Давлат архитектура-қурилиш институти «Қурилиш материаллари, буюмлари ва конструкцияларини ишлаб чиқариш»

Бетоннинг қотиши.

Бетон таркибидаги боғловчи сув билан кимёвий реакция жараёнида аста-секин қуюклашиб ундаги майда ва йирик тўлдиргичларни ўзаро боғлайди, кейин қотиб бетон деб аталувчи сунъий тошга айланади. Бетоннинг қотиш жараёнида қулай шароит (15—20 кунгача илиқ 20±2 °С) яратилмаса у қурийди ёки музлайди. Натижада, қотиш жараёни тўхтайди, унинг тузилиши заифлашади, хоссалари бўйича яроқсиз бўлиб қолади. Республикамиз шароитида, ёзнинг иссиқ-қуруқ кунларида тайёрланган бетон юзасига мунтазам равишда сув сепиб турилиши керак ёки бетон таркибидаги сувнинг буғланиб кетмаслиги учун унинг юзаси битумли сув билан бўялади ёки полиэтилен каби юпқа пардалар билан ёпилади. Бетон қоришмасининг қотиши учун барча шароитлар яратилган ҳолда унинг қотиш жараёни қуйидаги 3-расмда ифодаланган. Ўрта хисобда бетон мустаҳкамлигининг ортиши логарифм қонунияти бўйича рўй беради.

бунда, R_n — n кундан кейинги бетоннинг мустаҳкамлиги (уч кундан кам бўлмаслиги керак); R₂₈ — бетон маркаси; n — бетоннинг неча кун қотгани.

3 -расм. Бетон мустаҳкамлигининг ортиши.

Бетон қоришма қолипга жойлангандан кейин ўртача неча кундан сўнг қолипдан олиш ушбу формула ёрдамида аниқланади. Аслида бетоннинг п кундан кейинги мустаҳкамлигини тажриба хонада тайёрланган намуналарни 3, 7, 28, 90 кун қотгандан кейин аниқланган кўрсаткичлар асосидаги эгри чизиқ ёрдамида топилади. Бетон қулай шароитда қотганда, унинг бошланғич мустаҳкамлиги кичик бўлади. Аммо, 7—14 кундан кейин маркадаги (R₂₈) мустаҳкамликнинг 60—80 %ини ташкил этади. Уч ойда 125 %, 12 ойда эса 175 % мустаҳкамликка эга бўлади.

Бетон қоришмасини тайёрлаш ва ташиш
Иншоотларни индустриал усулда қуриш заводларда тайёрланган йиғма темир-бетон элементларни монтаж қилишга асосланган. Аммо, қурилишда яхлит бетон ва темир-бетон ишлатиш ҳам мақсадга мувофиқ.
Бетон қоришмасини тайёрлаш жараёнида қуйидаги ишлар бажарилади: қолипни йиғиш ва тайёрлаш, тарозида тортиш ва бетон қоришмасини тайёрлаш, қоришмани қолипларга жойлаш учун уни ташиш ва қотиш даврида бетонни намлаб туриш. Бу ишлар транспортёрлар, элеваторлар, бункерлар, дозатор ва бетон қорғич машина ускуналари билан жиҳозланган махсус қурилмаларда бажарилади. Катта ҳажмдаги қурилиш иншоотлари учун бетон қоришмаси шу жойга қурилган кичик бетон заводларида тайёрланади. Ашёларни қорғич барабанда қориштириш вақти аввало бетон қоришмасининг хусусиятига, цементнинг хилига ва қорғич барабани сиғимига боғлиқ. Қониқарли бетон қоришмасини олишда жадвалдаги кўрсаткичлардан фойдаланиш тавсия этилади.
1-жадвал