Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Неолит даври моддий маданияти ва хўжалиги. 
Ўрта 
Осиёнинг жанубида неолит даври мил. авв.VI минг йилликда бош-
ланган. Неолит тош асринииг сўнгги ва якунловчи босқичи 
ҳисобланади. Бу даврда одамлар турли табиий шароитга мослаша 
бошлаганлар ва шундан келиб чиқиб, турли географик 
ҳудудлардаги тегишли уй–жойлар, меҳнат қуроллари ва 
хўжаликлар ҳам хар хил шаклда ривожланиб борган. 
Ўрта Осиёнинг иссиқ иқлимли жанубий ўлкаларида яшаган 
кишилар деҳқончилик, чорвачилик ва уй ҳунармадчилиги 
шакллари билан машғул бўлганлар. Шимолий – шарқий ўлкаларда 
яшовчи аҳоли, (тоғлар, тоғолди ва даштлар) табиий шароити 
туфайли, аввалгидек, асосан овчилик ва балиқчилик билан 
шуғулланиб, моддий маданият жиҳатдан орқада қолиб кетган. 
Бунга хўжаликларнинг нотекис ривожланиши сабаб бўлган. 
Жанубий Туркманистон аҳолиси 8–7 минг йил аввал 
деҳқончиликнинг 
дастлабки 
шакллари 
билан 
шуғуллана 
бошлаганлар. Бу ҳудудларда илк неолитда ўтроқ маконлар ва 
пахсадан қурилган уйлар пайдо бўлади (Жойтун, Чағалли, 
Чўпонтепа). Улардан топилган дон қолдиқлари (арпа, буғдой), 
тошдан ишланган ўроқлар, пичоқлар ва ёрғучоқлар деҳқончилик 
кашф этилганлигидан далолат беради. 
Ўрта Осиёнинг бошқа вилоятларида неолит даври қабилалари 
тоғларда, дарё соҳиллари ва тармоқлари ёқасида, қўл бўйиларида 
яшаб, табиий имкониятидан келиб чиққан ҳолда, асосан овчилик ва 
балиқчилик билан шуғулланганлар (Хоразмда Калтаминор 
маданияти, Жанубий Тожикистондаги Ҳисор маданияти ёки 
Фарғона неолит даври маданиятлари). Неолит даврининг энг катта 
ютуқларидан бири – бу кулолчиликнинг пайдо бўлишидир.
Қадимги Шарқ тарихидан маълумки, энг қадимга идишлар 
мил.авв. VIII–VII минг йилликларга оид бўлиб, тошдан ва ёғочдан 
ясалган ҳамда новдадан тўқилган. Саватлар баъзан лой билан 
сувалган ва ана шундай сават тасодифан гулханга тушиб қолган 
бўлиши мумкин. Ўтда саватнинг новдалари куйиб кетган, сувалган 
лой эса шу даражада қотиб қолган. Албатта, лой гулханга бошқа 
вазиятларда ҳам тушиб қолиши мумкин эди. Одамлар ўтда куйган 
лойнинг пишиқлигани эътиборга олиб, лойдан ясалган ва гулханда 
куйдирилган буюмларнинг рўзғор учун фойдали амалий 

---

71 
аҳамиятини тушуниб етганлар. Шу асосда кулолчилик ривож 
топган.