Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

 
ойларида
 
Кир II 
массагетларга қарши юриш бошлаган. Бу воқеалар «Тарих»нинг 
биринчи китобида тасвирланган: Тўмариснинг юртига подшо Кир 
томонидан совчилариинг етиб келиши; подшога турмушга
 
чиққиш 
Кир таклифининг
 
Тўмарис
 
томонидан рад қилиниши; форсларнннг
 
Аракс
 
дарёсидан кечиб ўтиши ва массагетлар ерларининг 
ичкарисига 
кириб 
бориши; 
Тўмарис 
бошчилигидаги 
массагетларнинг ҳаракатлари натижасида форсларнинг бутунлай 
қириб ташланиши. 
Бу хабарларнинг охирида Геродот бундай хулоса чиқаради: 
«Кирнинг ўлими ҳақидаги кўпдан–кўп хикоялар орасида менимча, 
бу хикоя энг ишончлидир». Геродотнинг Акес дарёси сувларидан 
фойдаланиш ҳақидаги маълумотларига асосланиб, бир гуруҳ 
олимлар (Ф.Альтхайм, В.Б.Хеннинг, И.Гершевич) аҳамонийлар 
давридан олдин Ўрта Осиёда маркази Марв ва Хирот бўлган “Катта 
Хоразм” давлати ривожланган деган муаммони илгари сурдилар. 
Тарих, III, 117. «Осиёда бир водий бор. Унинг ҳамма томони
 
тоғ билан ўралган, тоғни эса бешта дара кесиб, ўтади
.
Бир вақтлар 
бу
 
водий
 
хорасмийларга
 
қарашли 
бўлиб, 
хорасмийлар, 
парфияликлар, саранглар ва таманейларнинг чегарадош ерларида 
жойлашган. Форсларнинг ҳукмронлиги бошлангач, водий форс 
подшоси
 
ҳукмронлигига ўтган. Водийни
 
ўраб олган тоғдан Акес 
номли йирик дарё бошланади. Бешта ўзанларга бўлинган бу дарё 
санаб ўтилган халқларнинг ерларини даралар орқали сув билан 
таъминлаган. Аммо форсларнинг ҳукмронлиги даврида ушбу 
халқлар қуйидаги
 
холатни бошдан кечирдилар
:
Подшо дараларни 
тўсиб сув йўлларида тўғон дарвозалари қуришга буйруқ берган. 
Даралардан чиқаётган сув оқимининг