Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон

Қадимги 
Бақтрия. 
Турли 
қадимги 
тиллар 
ёзма 
манбаларидаги Бахди, Бақтриш, Бақтриёна, Бақтрия, Бахди, 
Бахлика (ҳинд манбаларида) йирик ўлка ва давлатнинг номидир. 
Бақтрия – бу Баҳди, Бақтра дарёси (ҳозирги Балхоб) номи билан 
боғлиқ бўлган тушунчадир. Рим тарихчиси Курций Руф бундай 
хабар қилади: «Бақтра дарёси номидан шаҳар ва вилоятнинг номи 
келиб чиққан». 
Дастлабки босқичда бу сўз ягона воҳанинг номи бўлиб, 
кейинги даврларда кенг ҳудудга тарқалган Бақтрия тарихий–
маданий вилояти, Бақтрия давлати (бир неча дарё воҳалари ва 
вилоятлари) маъноларида ишлатилган. Тарихий маълумотларга 
кўра, қадимги давлатларнинг номларига одатда дарё, қабила, халқ 
ва марказий шаҳарлар номлари асос солган. Ўрта Осиё 
халқларининг тарихида дарёлар муҳим ҳаёт манбаи вазифасини 
бажарган. Ҳозир ҳам Ўзбекистоннинг вилоятлари, асосан, дарё ва 
шаҳарлар номлари билан белгиланган. Демак, Бақтра, Бақтрия 
сўзлари – бу географик тушунчалардир. 
«Бақтрияликлар», 
«Бақтрия 
халқи» 
сўзлари 
қадимги 
манбаларда тилга олиниб, битта халқни ёки бир неча қариндош 
қабилаларни бирлаштирган тушунчани беради. Одатга кўра, 
бақтрияликлар ёзма манбаларда босқинчиларга (Оссурия подшоси 
Нин, Кир II, Македониялик Александрга қарши) турган халқ 
сифатида назарда тутилган. 
Тарихий маълумотларга кўра, Бақтрия ерлари — бу 
Афғонистоннинг шимоли–шарқий қисмини, Жанубий Тожикистон, 
Сурхондарё вилоятини ўз ичига олган. Бақтрия ҳудудида энг 
қадимги одамлар тош давридан бошлаб ёйилган. Ўзбекистон 
ҳудуддига қарашли Бақтрия қисмида – Тешиктош, Мачай ва 
Зараутсой тош асри ёдгорликлари узоқ ўтмиш ҳаёти ҳақида далолат 
беради. 

---

154 
 
Қадимги Бақтрия ҳудуди. 
 
Ўзбекистонда энг қадимги пахса ва хом ғиштдан қурилган 
(аҳоли ўтроқ деҳқончилик хўжалигига эга) ёдгорликлар 
Сурхондарё воҳасидан топиб текширилган. Улар бронза даврига 
оиддир. Бронза даврида Бақтрия ҳудудида давлатчилик тизимига 
ўтиш жараёни бошланган. Мазкур даврга оид сарой, ибодатхоналар 
топилган 
ҳамда 
юксак 
бинокорлик, 
ҳунармандчилик 
ва 
зироатчилик маданияти излари аниқланган.
Мил.авв. IX–VIII асрларга келиб, Бақтрия тупроғида ҳарбий 
аҳамиятга эга сиёсий бирлашмалар ташкил топган. Бу Ўрта Осиё 
аҳолисининг бир қисми кўчманчи чорвачиликка ўтган даврга тўғри 
келади. Сиёсий қарама–қаршиликлар авж олиб турган бу 
жараёнларда 
қуролланган 
отлиқларнинг 
ҳужумлари 
катта 
аҳамиятга эга бўлган. Бу босқичнинг тарихи ва ҳарбий 
йўлбошчиларнинг сиёсий қурашлари “Авесто”да тасвирланган.

---

155